Skip navigation

Tag Archives: oorlog

Bommerwerpers verwoesten Haags bevolkingsregister; mogelijk op verzoek verzet

DEN HAAG – Bij een bombardement op klaarlichte dag op het Centrale Bevolkingsregister in Den Haag zijn vermoedelijk tientallen doden gevallen. Ook worden nog zeker veertig tot vijftig mensen vermist. Het is het grootste bombardement op Den Haag sinds het begin van de oorlog in 1940.

Volgens de autoriteiten zijn behalve het Bevolkingregister, dat gevestigd was in de Kunstzaal Kleykamp, ook nog acht woningen verwoest en zeven zwaar beschadigd. Het register lijkt grotendeels in vlammen te zijn opgegaan.

Het dodental staat inmiddels op 17. Verder zijn er zeker 73 gewonden. De meeste slachtoffers waren werkzaam bij het Bevolkingsregister en zijn van Nederlandse afkomst. Het zijn vooral jonge vrouwen die onder het puin zouden liggen.

  • Bombardement op Villa Keykamp in Den Haag. Fotograaf: Onbekend. Nationaal Archief/Anefo

Aanval

De aanval was rond drie uur vanmiddag. Britse bommenwerpers zouden volgens de autoriteiten gebruik gemaakt hebben van het wolkendek en zo ongemerkt richting Den Haag zijn gevlogen.

De toestellen zouden over de Zuid-Hollandse Eilanden zijn gevlogen. De toestellen kwamen uit de richting van Gouda. In Den Haag maakten de piloten gebruik van het vlakbij gelegen Vredespaleis als markeringspunt.

Maar volgens ooggetuigen was er helemaal geen bewolking en vlogen de toestellen heel laag, om zo ongezien naar Den Haag te vliegen. De toestellen vlogen zo laag dat een van de houten (!) Mosquito’s onderweg een schoorsteen raakte. Geen van de toestellen is neergehaald.

De eerste bommen zorgden ervoor dat het gebouw van de buitenkant verwoest werd. Daarna werden brandbommen op Kleykamp gedropt. Daardoor ontstond een groot vuur dat moeilijk te bestrijden was, ondanks dat de hulpdiensten snel ter plaatse waren.

  • Villa Kleykamp voor het bombardement. Foto: H.A.W. Douwes, Haagse Beeldbank

Echtheid persoonsbewijzen

In het Bevolkingsregister liggen alle ontvangstbewijzen voor de nieuwe persoonsbewijzen, die sinds twee jaar verplicht zijn. Ook pasfoto’s en vingerafdrukken zijn er opgeslagen. Het register wordt gebruikt om persoonsbewijzen te controleren op vervalsing.

Omdat het gaat om een precisiebombardement met een specifiek doel, is het aannemelijk dat het verzet om de verwoesting van het register heeft gevraagd. Zonder het register kunnen mensen met een vervalst persoonsbewijs op straat lopen, omdat een controle onmogelijk is.

Omdat het vandaag een gewone werkdag was, was het erg druk in het register. Volgens schattingen waren er tussen de 50 en 70 ambtenaren aan het werk.

Dit artikel gaat verder onder deze advertentie

Reacties

De staatsgecontroleerde media spreken van een ‘barbaarse’ aanval.

“Weer hebben Anglo-Amerikaanse vliegers bommen laten vallen op een Nederlandsche stad en zijn weerlooze burgers het slachtoffer geworden. De geschiedenis zal een oordeel vellen over een dergelijke barbaarsche wijze van oorlog voeren!”

(Delftsche Courant, 12-04-1944)

“Wéér zijn op klaarlichten dag verscheidene burgers, waaronder vele jonge meisjes gedood, verminkt of met verwondingen opgenomen, weer is dood en verderf gezaaid onder in het geheel niet bij de oorlogvoering betrokkenen en op de vraag: waarom?, vindt men weer geen voldoende antwoord.”

(De Residentiebode, 12-04-1944)

Sommige media verwijzen ook naar het Brits-Amerikaanse bombardement van Nijmegen twee maanden geleden. Daarbij kwamen rond de achthonderd mensen om het leven. Vanuit Londen kwam toen het excuus dat piloten een fout hadden gemaakt, omdat ze dachten dat ze boven Duits grondgebied zaten. Nu kan dat excuus niet gemaakt worden.

Hoe ging het verder?

De verzetskranten waren lyrisch over het bombardement van Villa Kleykamp. In principe was dat het ook. Het pand werd verwoest met het precisiebombardement en alle piloten (onder wie de Nederlandse piloot Robbie Cohen) kwamen veilig weer terug in Engeland.

Geïllustreerd Vrij Nederland noemde het een ‘treffend staaltje van bombardeerkunst’.

Maar er waren nogal wat kanttekeningen. Het bombardement was inderdaad uitgevoerd op verzoek van het verzet. Zij gingen ervanuit dat de mensen die in het register aan het werk waren NSB’ers waren. Maar de meeste waren gewoon normale Nederlandse ambtenaren, die soms al jaren in dienst waren van het ministerie.

Uit een reconstructie van Andere Tijden blijkt later dat het verzet daarbij een verkeerde inschatting had gemaakt, bovendien op grotendeels verkeerde informatie. Er werd gekozen voor een bombardement op een werkdag, omdat dan alle kluizen open zouden staan en brandbommen een groter effect zouden hebben.

Vrij Nederland schreef over het bombardement: “Met dit register is de Centrale Bevolkingsadministratie van Nederland verdwenen. Alle ingevulde papieren met foto’s en vingerafdrukken die als controlemateriaal op de gemeentelijke bevolkingsregister voor den bezetter groote waarde hadden – en de heer Lentz stelde ze wel tot zijn beschikking – zijn weg. Voor vele duizenden is dit een groote uitkomst.”

Maar al het enthousiasme ten spijt, bleek dat zeker de helft van het register onbeschadigd was na de brand. De overgebleven persoonsbewijzen werden overgebracht naar het latere NEBO-ziekenhuis.

Het dodental liep uiteindelijk op tot 61.

Bezuidenhout

Het bombardement op Villa Kleykamp was het eerste van de Tweede Wereldoorlog op Den Haag, maar zeker niet het zwaarste. Dat was een klein jaar later, toen de wijk Bezuidenhout werd getroffen.

Die bommen waren bedoeld voor een V2-installatie in het Haagse Bos. In plaats daarvan vielen de meeste bommen in de woonwijk Bezuidenhout. Er vielen rond de 550 doden.

Het bovenstaande artikel maakt deel uit van de serie verhalen voor de Maand van de Geschiedenis van 2018. Het thema van dit jaar is Opstand. In dit geval gaat het om het verzet dat hulp inroept van buitenaf en welke gevolgen zo’n opstand kan hebben.

Bronnen:

De Residentiebode – 12-04-1944 – Luchtaanval op Den Haag

Zuid-Hollandsch Dagblad – 12-04-1944 – Luchtaanval op Den Haag

Het Vaderland – 12-04-1944 – Luchtaanval op Den Haag

Delftsche courant – 12-04-1944 – Luchtaanval op Den Haag

Geïllustreerd Vrij Nederland – 15-04-1944 – Een rake klap!

Volkskrant – 23 oktober 2008 – Zes mosquito bommenwerpers en een villa in Den Haag

Traces of War – Memorial Kleykamp bombing

Go2war2 – Aanval op Kleykamp

Andere Tijden – Kleykamp

Wikipedia – Koninklijke Kunstzaal Kleykamp

Auteur: Dave Datema

Gepubliceerd op: 01-10-2018

Verhaalnummer: 217

Centrum Rotterdam weggevaagd door Duits bombardement

Duitse vliegtuigen hebben het centrum van Rotterdam gebombardeerd. Bommen kwamen neer in het centrum van de stad en delen van Kralingen. Over een dodental is nog niets bekend, maar de vrees is dat er meer dan duizend zullen zijn.

De stad is veranderd in een hel op aarde. Huizen zijn met de grond gelijk gemaakt en een groot deel van de stad staat in brand. Op veel plekken kost het moeite om adem te halen, door de vele branden. De rookwolken zijn ver buiten de stad te zien.

  • De Schiedamse Vest met rookwolken en panden in brand, als gevolg van het Duitse bombardement van 14 mei 1940. Fotograaf: Anoniem. Gemeentearchief Rotterdam

De brandweer komt handen tekort om alle vuurhaarden te bestrijden. Uit een groot deel van de regio zijn brandweermensen naar Rotterdam gestuurd.

De verwachting is dat het nog dagen gaat duren om alle branden te bestrijden, omdat op sommige plaatsen ook de gaskranen nog dichtgedraaid moeten worden. Ook is er een tekort aan bluswater.

Medewerkers van het Rode Kruis proberen mensen onder het puin vandaan te halen, maar worden gehinderd doordat wegen ook onbegaanbaar zijn door het bombardement. Medewerkers van de gemeente Rotterdam zijn druk bezig om de wegen weer begaanbaar te maken.

Ravage

De puinhoop is onbeschrijfbaar, maar sommige kranten hebben toch een poging gedaan. Het is vooral de Delftsche Courant die een duidelijk beeld krijgt:

“Wanneer wij het Hofplein opkomen staan wij een oogenblik sprakeloos. Want dit is het Hofplein niet meer. We kijken rond, Naar het gebouw van het Rotterdamsch Nieuwsblad, naar het bekende café Loos, naar het station Hofplein, naar Pschorr, maar wij kijken tevergeefs”

(Delftsche courant; 15-05-1940)

Van de belangrijke gebouwen aan de Coolsingel zijn zwaar beschadigd of verwoest. De Rotterdamsche Bank, het Coolsingelziekenhuis, de Amsterdamsche Bank en de vele restaurants zijn verwoest. Het Tivoli-theater staat in brand. Het nieuwe stadhuis staat nog overeind en lijkt onbeschadigd. Het beursgebouw, dat vorige week werd opgeleverd, heeft ook wat voltreffers gehad, maar lijkt redelijk ongeschonden.

Volgens de politie is het in de rest van het centrum van Rotterdam niet anders. De gebouwen aan de Kruiskade, de Goudsche Singel, de Oostzeedijk en de Schiedamse Dijk zijn allemaal met de grond gelijk gemaakt.

De meeste mensen lopen doelloos over straat, alsof ze in shock zijn. Toch zijn er wel een paar mensen die kunnen omschrijven hoe ‘de hel van Rotterdam’ eruit ziet.

“Ik stond achter het postkantoor en hoorde de bommen links en rechts om mij heen vallen. Hooren en zien verging mij. We werden door de luchtdruk opgenomen en weer neergesmakt. Wat er gebeurde weet ik niet meer. Het eenige wat ik nog weet is, dat het verschrikkelijk was.”

(Delftsche Courant; 15-05-1940)

(Fragment uit: Rotterdam na het bombardement op 14 mei 1940. Maker: J. van Duyvenbode. Gemeentearchief Rotterdam).

Doden en gewonden

Een beeld van het aantal doden en gewonden kan nog niet gegeven worden. In de ziekenhuizen in de stad is het een drukte van jewelste, met een on-Nederlandse manier van werken. Bij het Bergwegziekenhuis liggen de gewonden in de gangen, omdat de zalen vol zijn. De slachtoffers die het niet gered hebben, worden in de tuin gelegd.

  • Verwoeste wijk Cool, met op de voorgrond het Coolsingelziekenhuis. Fotograaf: Anoniem. Gemeentearchief Rotterdam

De verwondingen zijn vaak groot, van inwendig letsel tot aan gebroken ledematen. Veel mensen moeten wachten op hulp en er lijkt een tekort aan alle medische middelen te ontstaan.

Er is in het ziekenhuis wel een tweede operatiezaal geopend, door een chirurg die overgekomen is vanuit het verwoeste Coolsingelziekenhuis. De patiënten van dat ziekenhuis zijn overgebracht naar de kerk in de Van Oldenbarneveltstraat.

Gevangenen

Aan de Noordsingel is ook de gevangenis getroffen door bommen. Een van de vleugels van de gevangenis ligt in puin. Omdat een andere vleugel dreigt in te storten worden de gevangenen vrijgelaten. Niet iedereen vertrekt meteen, sommigen van hen helpen om mensen onder het puin vandaan te halen.

NSB’ers en Duitse soldaten, die de afgelopen dagen gevangen zijn genomen, mogen nog niet weg. Gevangenismedewerkers zijn bang dat ze gelyncht zullen worden, zodra ze één voet buiten de poort zetten. Ze krijgen begeleiding richting ‘veilig gebied’.

Dit artikel gaat verder onder deze advertentie

Apen, zebra’s en bizons

Dat ook Diergaarde Blijdorp is getroffen door het bombardement blijkt op de Coolsingel. Daar zijn apen, zebra’s en bizons te zien. Er gaan ook wilde geruchten dat de makke leeuw Tammo er zou rondlopen, maar die is niet gezien.

De Diergaarde werd twee dagen geleden ook al getroffen door een reeks bommen. Om te voorkomen dat er wilde dieren door de stad zouden lopen heeft de legerleiding besloten om de gevaarlijke dieren af te maken. Alleen Tammo mocht in leven blijven. Hoe het nu met hem gaat is niet duidelijk.

De dierentuin is bezig met een verhuizing richting de Blijdorp-polder. De diergaarde was daarom al gesloten.

Overlevenden

Ondertussen is er een stroom aan mensen op gang gekomen van mensen die de stad willen verlaten. Mensen nemen alles dat ze zo snel konden verzamelen mee en trekken richting Den Haag en Gouda.

Tegelijkertijd is er ook een groep mensen onderweg naar Rotterdam, die familie hebben wonen in de stad.

Aanleiding

In en om Rotterdam wordt al dagenlang gevochten tussen Duitse troepen en Nederlandse militairen. Zo hebben de Duitsers een bruggenhoofd gevestigd in Rotterdam-Zuid. Mariniers proberen de noordzijde van de stad in handen te houden. Vanuit Dordrecht zijn tankdivisies onderweg richting Rotterdam, maar ook daar is zwaar gevochten.

Ooggetuigen hebben gezien dat er communicatie is tussen de Duitse bevelhebber Schmidt en de Nederlandse kolonel Scharroo, die verantwoordelijk is voor de verdediging van de stad. Wat daarin besproken is, is niet bekend. Na het bombardement hebben de Nederlandse strijdkrachten in Rotterdam gecapituleerd.

Wat gebeurde er verder?

De gevolgen van het bombardement op Rotterdam zijn gigantisch. Zo’n 24.000 woningen worden platgebombardeerd of gaan in vlammen op, door de branden die ontstonden. Het dodental haalde niet de ‘duizenden’ die eerder werd gevreesd, maar 650 tot 900 is wel bijzonder hoog. Daarnaast raakten 80.000 mensen dakloos.

Het bombardement van Rotterdam had het Nederlandse verzet nog niet gebroken, maar het scheelde niet veel. Bovendien lag de weg naar Den Haag nu open. Dus toen de Duitsers de volgende dag dreigde Utrecht ook plat te gooien, was dit reden genoeg voor de capitulatie. Op 15 mei 1940 werd in een schooltje in Rijsoord de overgave getekend.

Het duurde nog een paar dagen voordat alle brandhaarden waren bedwongen. Wat overbleef was een grote rokende puinhoop. Maar al snel begonnen de opruimingswerkzaamheden en een paar dagen na het bombardment kreeg de stadsarchitect Witteveen al de opdracht om nieuwe plannen te maken. Dat plan werd in 1941 grotendeels afgewezen, dit tot woede van Witteveen.

De auteurs van Dag van Toen maakten in 2015 (75 jaar na het bombardement) een reconstructie van hoe het radionieuws geklonken moet hebben. Dat zag er zo uit:

Bronnen:

“Rotterdamsch nieuwsblad“. Rotterdam, 15-05-1940

“Delftsche courant : nieuwsblad voor Delft en Delfland“. Delft, 15-05-1940

RTV Rijnmond: Er liepen geen leeuwen over de Coolsingel

Tekst: Dave Datema mmv Maarten Timmer en Johan van der Hoeven (Museum Rotterdam)

Gepubliceerd op: 01 oktober 2017

Verhaalnummer: 09

Beslissing Nederlandse leger komt Bleskensgraaf duur te staan

BLESKENSGRAAF – Duitse bommenwerpers hebben zondagochtend de dorpskern van Bleskensgraaf zwaar getroffen. Zeker zeven mensen zijn om het leven gekomen, onder wie vijf mensen uit Oud-Alblas.

Het dorpje in de Alblasserwaard werd niet zomaar op de korrel genomen door de Luftwaffe. Munitiewagens van het Nederlandse leger waren in het dorp neergestreken en had een deel van de militaire voertuigen rond de kerk geparkeerd.

  • Verwoesting in Bleskensgraaf na het bombardement van 12 mei 1940. Foto: Regionaal Archief Dordrecht, Collectie Graafstroom

De munitiecolonne van het tweede Regiment Huzaren-Motorrijder was zaterdag aangekomen in Bleskensgraaf. Luitenant-kolonel A.J.E. Mathon was met zijn troepen vanuit Brabant onderweg naar Dordrecht om zich bij de Lichte Divisie aan te sluiten. Het doel was om het eiland van Dordt veilig te stellen en door te stoten naar vliegveld Waalhaven in Rotterdam.

Maar de militaire colonne kon Dordrecht niet bereiken. Duitse vliegtuigen hadden net Alblasserdam gebombardeerd. Het was een enorme chaos op de polderweggetjes als gevolg van de mensen die het Damdorp ontvluchtten. Een van de dorpen waar de Alblasserdammers een goed heenkomen zochten was Bleskensgraaf.

  • Ravage in Bleskensgraaf na het bombardement van 12 mei 1940. Foto: Historische Vereniging Binnenwaard

Met name de tientallen munitiewagens van het regiment kwamen geen steek verder door de vluchtelingenstroom in de Alblasserwaard. De commandant besloot daarop de nacht in Bleskensgraaf door te brengen en op zondag verder te trekken. Een besluit met desastreuse gevolgen.

“’s Avonds stond het overal vol in het dorp”, zegt bakker Jan Baan. “Ze hadden vrachtwagens bij boeren naar binnen gereden, zodat de Duitse vliegtuigen ze niet zouden zien. Want anders gingen ze aan het bommen gooien.”

Maar de colonne bestond uit zoveel vrachtauto’s dat de voertuigen niet allemaal verdekt konden worden opgesteld. Bij zonsopkomst vlogen Duitse verkenningsvliegtuigen over en die hadden de aanwezigheid van het Nederlandse leger snel in de gaten. Al snel kwamen ook bommenwerpers over.

Dit artikel gaat verder onder deze advertentie

Vlucht

De inwoners van Bleskensgraaf waren bij de overkomst van de eerste vliegtuigen al gealarmeerd, zeker na de verhalen van de Alblasserdammers die naar het dorp waren gevlucht. Baan: “Je kleedde je aan en ging zo snel mogelijk naar buiten. De vliegtuigen vlogen zo laag dat je de piloten gewoon kon zien zitten.”

“Drie rondes hebben ze gemaakt boven het dorp. Ze schoten eerst met mitrailleurs. Bij ons rolden de kapotte pannen zo door het dakraam naar binnen. Niet lang daarna viel de eerste bom, bij de familie Verlek geloof ik. Toen schudde ons hele huis.”

(ooggetuige Jan Baan)

Al snel brandde het dorp aan de westkant en de oostkant.

De familie Baan vluchtte de polder in, naar de donk in het naastgelegen dorpje Brandwijk. Van daaruit zagen ze het dorp in lichterlaaie staan. Daar zit Baan nog altijd, samen met meer inwoners van Bleskensgraaf. Zij durven voorlopig niet terug naar het dorp.

  • Commandanten kijken uit over het verwoeste deel van Bleskensgraaf. Foto: Historische Vereniging Binnenwaard

Balans

Een commandant van het Nederlandse leger is inmiddels in Bleskensgraaf gearriveerd om de balans te maken. Een echtpaar en drie kinderen uit Oud-Alblas dat naar het dorp was gevlucht, heeft de bommenregen niet overleefd. Ook twee soldaten zijn omgekomen. Zes mensen raakten gewond en moesten naar het ziekenhuis.

Zo’n dertig winkels en huizen, vijf boerderijen en de openbare school zijn verwoest. Ook de kerk, de pastorie en het gemeentehuis – niet meer dan een kamer die aan de kerk was gebouwd – zijn zodanig beschadigd dat ze moeten worden afgebroken. Honderddertig mensen zijn dakloos geworden. Naar schatting is er voor 320 duizend gulden schade aan gebouwen en voor 165 duizend gulden schade aan inboedels, inventarissen en voorraden.

De schade had nog veel groter kunnen zien, gezien de grote aantallen munitiewagens in het dorp. Ook het feit dat de bommen vielen rond de tijd dat de koeien werden gemolken, heeft veel slachtoffers gescheeld. Enkele uren later had de kerk vol mensen gezeten en was het leed niet te overzien geweest.

Hoe ging het verder?

Al direct de volgende dag is begonnen met puinruimen in het dorp. Veel mensen die de polder in waren gevlucht keerden terug. Gebouwen die op instorten stonden, zijn meteen gesloopt. Vooral het afbreken van de kerk was een gevaarlijke klus (zie foto onder). De torenspits was zo wankel geworden, dat die de kerk in dreigde te vallen. Daarom werd de bovenkant van de toren gehaald.

De sloop is voor een belangrijk deel uitgevoerd door Nederlandse militairen. Aanvankelijk gebeurde dat in opdracht van Nederlandse commandanten, maar na de capitulatie zetten de Duitse autoriteiten krijgsgevangenen in.  Er verrezen ook een noodkerk en noodwinkels.

In het voorjaar van 1941 hebben Duitse militairen nog gezocht naar niet-ontplofte bommen in het dorp, maar die zijn niet meer gevonden.

Een architect is meteen aan het werk gegaan om een plan te maken voor de wederopbouw. Er kwam een nieuwe brug, het wegdek werd een stuk verhoogd en het dorp kwam meteen af van ‘een tamelijk rommelige bebouwing met inpandige woningen en bedrijfsgebouwen, die in normale omstandigheden nog langen tijd zouden zijn gehandhaafd.’

Een deel van de wederopbouw, ruim 10 duizend gulden, is in 1941 betaald uit het herstelfonds van het Ministerie van Financiën.

Het plan bepaalde waar de mensen die dakloos waren geworden, hun huis mochten herbouwen. Vaak was dat op een heel andere plek. Boeren mochten wel zoveel mogelijk op hun oude stek terugkeren. De kerk is na de oorlog herbouwd en in 1948 in gebruik genomen. Ook kwam er een nieuw gemeentehuis, dat in 1955 klaar was.

Overigens vielen er op 10 februari 1944 opnieuw enkele bommen op Bleskensgraaf, dit keer Amerikaanse. Ze kwamen terecht bij de boerderij van Willem Schakel. De schade bleef beperkt tot gesprongen ruiten en een ‘lighal’, een met de zon meedraaiende ruimte voor tbc-patiënten.

Bronnen:

Documentaire ‘Bleskensgraaf in de Tweede Wereldoorlog’ (Aries van Meeteren)

Operatiën van het veldleger en het oostfront van de vesting Holland (mei 1940)

Beknopt overzicht van de krijgsverrichtingen der Koninklijke Landmacht 10-19 mei 1940

Facebookpagina Oud Bleskensgraaf

Historische vereniging Binnenwaard

Auteur: Drs. A.P.B. van Meeteren

Gepubliceerd op: 26 augustus 2018

Verhaalnummer: 94

  • De situatie rondom de kerktoren was zo gevaarlijk geworden, dat men waarschuwingsborden plaatste. De man op de fiets is waarschijnlijk A. De Redelijkheid uit Ouderkerk aan de IJssel, die een soort pastoraal medewerker was. Bleskensgraaf had op dat moment geen eigen predikant. Dat zou pas veranderen na de Tweede Wereldoorlog. Foto: Historische Vereniging Binnenwaard

Opluchting en onvrede na wapenstilstand in België en Frankrijk

DEN HAAG/ROTTERDAM – In het overgrote deel van Zuid-Holland heeft het nieuws van het einde van de grote oorlog in België en Frankrijk voor veel opschudding gezorgd. Er is sprake van blijdschap en op meerdere plekken gingen de vlaggen uit, maar er waren te veel redenen om niet van een feeststemming te spreken.

In alle steden en dorpen was de wapenstilstand tussen de Triple Entente (Frankrijk, Groot-Brittannië en tot voor kort Rusland) en de Centralen (Het Duitsche Rijk en Oostenrijk/Hongarije) het gesprek van de dag. Het zorgde bijvoorbeeld in Den Haag voor veel opwinding.

“Op straat, in de trams, in koffiehuizen en winkels was er maar één gesprek: de wapenstilstand en de overkomst van den Keizer. Nog nooit zijn de extra-edities van de bladen en de talrijke bulletins die daarnaast verspreid werden zoo druk gelezen als vandaag. Waar voor een winkelraam zoo’n krant of bulletin te lezen hing, drongen de menschen telkens weer op een hoop, dikwijls om berichten te herlezen die ze allang wisten.”

(Het Vrije Volk, 12-11-1918)

Ook in Den Haag ging op sommige plaatsen de vlag uit.

Voor de vele duizenden vluchtelingen die in onze regio zijn opgevangen kwam het nieuws als een bevrijding. In Den Haag verzamelden zich in de loop van de dag Belgische soldaten en vluchtelingen zich, die met de Belgische driekleur voorop door de stad trokken. De stoet trok eerst langs de Belgische ambassadeur in Nederland aan de Lange Vijverberg. Voor zijn huis werd het Belgisch volkslied gezongen.

Daarna ging de groep naar de Franse- , Engelse- en Amerikaanse ambassades.

Rotterdam

In Rotterdam was de stemming niet anders dan in andere steden. Bij de vele vluchtelingen die in de stad in hotels worden opgevangen was er wel degelijk sprake van vreugde.

“Er heerschte een opwekte stemming, daar nu de kans op terugkeer van velen hunner naar huis en haard eindelijk geopend was. In een hier ter stede het Hôtel de L’Europe aan de Goudsche Wagenstraat nam een 60-jarige Franschman het woord, om met instemming van allen een plechtige hulde aan de Nederlanders te brengen, voor alles wat men in de bange jaren van oorlog en ballingschap hier voor de vreemdelingen gedaan heeft.”

(Rotterdamsch Nieuwsblad, 13-11-1918)

Vervolgens werd een Frans lied gezongen en werd er getoost op Nederland en de geallieerden.

  • Het uitdelen van voedselbonnen in het distributiecentrum aan de Annastraat in Den Haag. Foto: Haagse Beeldbank

Nieuwe vluchtelingen

In schril contrast met de blijdschap onder de vluchtelingen die hier in de regio zijn, was het nieuws dat er vanmorgen weer 840 Franse en Belgische vluchtelingen met de trein waren gearriveerd in Rotterdam. Ze zijn tijdelijk ondergebracht in het Uraniumhotel aan de Brede Hilledijk.

Als er plek is, worden ze overgebracht naar een loods van de Holland-Amerika-lijn aan de Wilhelminakade. De eerste schepen voor vluchtelingentransport zijn inmiddels geregeld. Een Brits schip zal later vluchtelingen vanuit Rotterdam meenemen naar het Franse Dieppe.

De verwachting is dat de komende weken ook veel Engelse krijgsgevangen via Rotterdam proberen om terug in Engeland te komen. Alle krijgsgevangenen in Duitsland zijn vrijgelaten en de Duitse douaneposten zijn verlaten. De overheid zal proberen om deze nieuwe stroom mensen in goede banen te leiden.

Dit artikel gaat verder onder de advertentie

Onvrede

Het nieuws van de wapenstilstand komt op het moment dat er in veel landen om ons heen de onvrede een kookpunt heeft bereikt. In Duitsland en Oostenrijk-Hongarije is sprake van een gewelddadige opstand, zoals dat eerder ook in Rusland heeft plaatsgevonden.

Ook in ons land is er sprake van veel onvrede. Voedsel, kleding en andere goederen zijn op de bon. En ondanks het einde van de oorlog, is het nog niet bekend wanneer daar een einde aan komt.

SDAP-leider Jelle Troelstra vindt dit het tijdstip om de revolutie uit te roepen. In een zaal in Rotterdam sprak hij een enthousiaste menigte toe. “Wij komen hier om te spreken op het ogenblik, dat ook ons, de arbeidersklasse, de macht in handen zal geven!” Morgen spreekt Troelstra ook de Tweede Kamer toe.

Lees verder: Troelstra roept op tot revolutie in Rotterdam

Uitbarsting

Op sommige plekken kwam de onvrede ook op geweldadige manier naar buiten. In april van dit jaar braken rellen uit in Den Haag. In een woedeuitbarsting over de tekorten aan voedsel, werden meerdere winkelsbij de Groenmarkt en de Prinsestraat geplunderd.

Maar de onvrede lijkt het grootst onder de 400.000 militairen, die sinds het begin van de oorlog de paraat staan. Vorige maand, toen alle verloven ingetrokken werden, omdat er geruchten gingen dat de Duitsers in België via Nederlands grondgebied wilden terugtrekken, sloeg de vlam in de pan. Meerdere barakken gingen in vlammen op. Volgens de militairen zijn ze het slechte eten en de verveling beu.

  • De Haagse Boekhorststraat in na de voedselrellen in april 1918. Foto: G. van der Zwart. Haagse Beeldbank

De Nederlandse Minister van Oorlog heeft inmiddels aangegeven dat soldaten die met verlof willen, dat zo snel mogelijk kunnen doen. Ook wordt er een begin gemaakt met de demobilisatie.

Het zorgt ervoor dat grote steden wel een probleem kunnen krijgen. Er komen op korte termijn 400.000 mensen bij voor de arbeidsmarkt. In Den Haag en Rotterdam zijn de eerste gesprekken tussen gemeenten en vakbonden begonnen, om te zorgen dat iedereen zo snel mogelijk aan het werk kan.

Dit artikel gaat verder onder deze advertentie

Spaanse Griep

Een bijkomend probleem is dat een groot deel van Nederland ook gebukt gaat onder de Spaanse Griep. Wekelijks sterven honderden mensen aan de ziekte, die eerder dit jaar voor het eerst in Spanje opdook.

Zo is dit weekend burgemeester Van Schouwen van Bergschenhoek overleden aan de gevolgen van de besmettelijke ziekte.

In Strijen, in de Hoeksche Waard, zijn zo’n 2.000 mensen ziek. Het hele dorp telt ongeveer 4.500 inwoners. Uit Rotterdam komen meldingen binnen van gezinnen waar op één dag soms vier mensen overleden aan de griep.

In Den Haag zijn sommige scholen gesloten, vanwege de uitbraak van de ziekte. Ook in Rotterdam zijn veel scholen dicht. Ook kerkdiensten zijn ingekort of geschrapt. De herdenkingsdienst rondom de Synode van Dordrecht, die 300 jaar geleden plaatsvond, aan de Hovenierstraat in Dordrecht ging wel door.

De Spaanse Griep lijkt eerst op een gewone griep, maar ontwikkelt zich daarna snel tot een felle longontsteking. Binnen een dag kan een patiënt al zijn overleden.

Bronnen:

Nieuwe Rotterdamse Courant – 12-11-1918 – Pagina 2

Rotterdamsch Nieuwsblad – 12-11-1918 – Voorpagina

Telegraaf – 12-11-1918 – Voorpagina

Haagsche Courant – 12-11-1918 – Voorpagina

Rotterdamsch Nieuwsblad – 13-11-1918 – Voorpagina

Auteur: Dave Datema

Gepubliceerd op: 10-11-2018

Verhaalnummer: 232

Voormalig ‘Koning’ Jan van Leiden ter dood gebracht in Münster

MÜNSTER – In Münster is geloofsfanaticus Jan Beukels (27), alias Jantje van Leiden, ter dood gebracht. De leider van het zelf uitgeroepen Wederdoperrijk werd publiekelijk gemarteld en daarna geëxecuteerd.

Jan Beukels uit Zevenhoven was bijna een jaar de leider van Münster, dat sindsdien het ‘koninkrijk Sion’ werd genoemd. Het was een theocratische staat, gebaseerd op de tien geboden uit het Oude Testament.

De charismatische zanger en kleermaker was de opvolger van de Amsterdammer Jan Matthijs die twee jaar geleden van de Duitse bisschopstad Münster een bolwerk van de Wederdopers had weten te maken.

Gevangenis

Beukels zat voor zijn terechtstelling al ruim een half jaar in de gevangenis. Hij werd opgepakt na de val van Münster, nadat de stad ruim een jaar werd belegerd door Filips van Hessen en de verdreven bisschop Frans van Waldeck die de stad weer terug in handen wilden krijgen.

  • De kooien aan de Toren van de Sint Lambertikerk. Foto: Rüdiger Wölk, Wikimedia

In de afgelopen maanden werd Beukels getoond op meerdere plekken in de omgeving, deels als waarschuwing voor andere wederdopers.

Vanmorgen werd hij, samen met zijn rechterhand Berend Knipperdolling en assistent Berend Krechting op een schavot gemarteld en gedood. Hun lichamen hangen nu in kooien aan de Lambertikerk.

Wederdopers

Jan van Leiden trad drie jaar geleden officieel toe tot de wederdopers op de gebruikelijke manier, door zich te laten dopen. In de jaren ervoor werd hij bekend als een kleermaker en koopman.

Als koopman kwam Beukels in contact met de wederdorpers, doordat hij een preek hoorde van Bernhard Rottmann, tijdens een bezoek aan Münster.

  • Jan van Leiden, door Heinrich Aldegrever, 1536

Die stad werd langzamerhand hét bolwerk van de nieuwe beweging. Het geloof van wederdopers of Anabaptisten ontstond ruim tien jaar geleden in Zürich. Leden onderscheiden zich vooral doordat ze vinden dat je pas als volwassene gedoopt kan worden. Omdat veel kinderen al in een van de eerste levensjaren gedoopt worden, moeten ze ‘wedergedoopt’ worden.

Een van de volgelingen, Jan Matthijs, wist drie jaar geleden de macht te grijpen in Münster. Veel mensen waren in opstand gekomen tegen de rijkdom van de kerk. Vooral in Münster speelde dat omdat daar een bisschop zetelde. De opstand tegen de bisschop was zo’n succes, dat de Wederdopers de stad overnamen en een eigen koninkrijk uitriepen.

Jan Matthijs kwam al na een paar maanden om het leven. Hij had in een visioen gezien dat hij met een klein groepje soldaten de complete vijandelijke legermacht kon verslaan. Zijn poging mislukte.

Dictatuur

Als rechterhand van Jan Matthijs, trok Jan Beukels vervolgens alle macht naar zich toe. Hij liet zich een paar maanden later kronen tot Koning van het theocratische ‘Koninkrijk Sion’ en voerde drastische veranderingen door.

Beukels was ervan overtuigd dat het einde der tijden nabij was en dat Münster het ‘Nieuwe Jeruzalem’ zou zijn. Als voorbereiding op het Einde der Tijden werden alle boeken verbrand (met uitzondering van de bijbel), werd het geld afgeschaft en het gemeenschap van goederen ingevoerd. Ook werd polygamie toegestaan.

  • Jan van Leiden doopt een meisje tijdens het wederdoperskoninkrijk in Münster. Johan Karl Bähr, 1840

Omdat vrouwen veel vatbaarder bleken te zijn voor het geloof van de Wederdopers, waren er veel meer vrouwen dan mannen in de stad. Iedere vrouw die ten huwelijk werd gevraagd was wettelijk verplicht om te trouwen. Op die manier had Jan van Leiden 17 vrouwen.

Zijn eerste vrouw werd koningin Diriva van Haarlem. Diewertje Brouwersdochter, zoals de koningin echt heette, was eerder getrouwd met Jan Matthijs.

Op het overtreden van een van de tien geboden stond de doodstraf. Zo zou Beukels een van zijn eigen vrouwen persoonlijk hebben onthoofd, omdat ze van hem af wilde. En dat mag niet volgens het zevende gebod, vond Beukels.

Dit artikel gaat verder onder deze advertentie

Einde der wederdopers?

Of met de dood van de ‘koning der wederdopers’ er nu een einde gekomen is aan de beweging, is nog maar de vraag. In mei vorig jaar (een maand voor de val van Münster) probeerden wederdopers met geweld de macht over te nemen in Amsterdam.

Die revolutie mislukte, in tegenstelling tot Münster, omdat de lokale bevolking er niet achter stond. Verhalen over het schrikbewind van Jan Beukels zouden daarbij een grote rol hebben gespeeld.

Toch zijn er in delen van Europa nog steeds wederdopers actief, ook al worden ze door Keizer Karel V vervolgd.

Hoe ging het verder?

Na de vorming van de Republiek der Nederlanden kregen de dopers het wel iets makkelijker, maar veel was het niet. Ze werden gedoogd (net als katholieken en Joden).

In een latere periode schoven de dopersen meer op van de orthodoxe kant naar de vrijzinnige hoek. De doopsgezinde kerk kent relatief veel vrouwelijke voorgangers en zegenden de eerste homohuwelijken in.

Jan Beukels ging de geschiedenis in als Jan van Leiden. Zijn naam vindt je terug in het spreekwoord ‘zich ergen smet een jantje-van-leiden van afmaken’, wat erop neerkomt dat je je best niet doet. Eerder betekende het meer het maken van loze beloften.

Het lichaam van Jan Beukels heeft tot 1585 (!) in de kooi gehangen van de Lambertikerk als afschrikmiddel.

Het bovenstaande artikel is geschreven voor de Maand van de Geschiedenis van 2018. Het thema van dit jaar is Opstand. In dit geval komt een simpele koopman uit Leiden in opstand met zijn geloofsbroeders, maar het loopt verre van goed af.

Bronnen:

Wikipedia – Jan van Leiden

Wikipedia – Anabaptisme

Jalta – De christelijke terreurstaat van Jantje van Leiden

Auteur: Dave Datema

Gepubliceerd op: 01-10-2018

Verhaalnummer: 213

Einde aan burgeroorlog na ‘Zoen van Delft’

DELFT – De machtsstrijd die Holland en Zeeland al meer dan 70 jaar in zijn greep houdt is ten einde. Jacoba van Beieren tekende het vredesverdrag dat nu al de ‘Zoen van Delft’ wordt genoemd, en deed daarmee afstand van al haar aanspraken op de macht. Ze mag wel de titel Gravin van Holland houden.

Door de Zoen van Delft komt er een einde van een poging van een vrouw om een machtsbasis te krijgen in het gebied, waar ze feitelijk recht op had. Ze probeerde meerdere keren, vooral via huwelijken waarbij macht minimaal net zo belangrijk was als liefde. Toch haalde al die huwelijken niets uit en bleef ze met lege handen achter.

Ontstaan

De machtstrijd is ontstaan halverwege de vorige eeuw ontstaan, na de dood van graag Willem IV in 1345. Door de huwelijkspolitiek van zijn vader waren er meerdere partijen die aanspraak maakten op de macht in de graafschappen Holland en Zeeland.

Het machtsvacuüm zorgde ervoor dat er een opstand ontstond tussen twee groepen, de Kabeljauwen (met steun onder de edelen) en de Hoeken (de steden). De laatste jaren ging het conflict vooral tussen voor- en tegenstanders van Bourgondië.

  • Jacoba van Beieren. Maker: Onbekend (circa 1600).

Jacoba van Beieren kwam elf jaar geleden op het politieke toneel, na de dood van haar vader Graaf Willem VI (de neef van de oorspronkelijke leider van de Hoeken). Zij koos de kant van de Hoeken.

Haar oom Jan van Beieren, de bisschop van Luik,  was van mening dat het gebied niet onder de heerschappij van een vrouw kon staan. Hij deed ook een aanspraak op de macht en koos de kant van de Kabeljauwen. Ook kon hij rekenen op de steun van de Roomse Keizer Sigismund.

Om haar machtspositie te verbeteren trouwde Jacoba op 17-jarige leeftijd met Jan IV van Brabant. Dat was al haar tweede huwelijk, nadat ze eerder al weduwe was geworden.

Een eerste veldtocht met Jan van Brabant leverde echter niets op en Jan van Beieren veroverde meerdere opstandige steden als Rotterdam, Leiden en Geertruidenberg.

  • Intrede te Bergen van Jacoba van Beieren en haar nieuwe echtgenoot Humphrey van Gloucester. Uit: Geïllustreerde geschiedenis van België (1885)

Scheiding

Teleurgesteld wilde Jacoba scheiden van Jan van Brabant. Ze was inmiddels gevlucht naar Engeland, waar ze Humphrey van Gloucester tegenkwam. Hij was regent van Engeland, omdat zijn neefje Hendrik VI te jong as om het land te besturen. Een jaar later trouwden ze. Daarmee had Jacoba wederom een sterke bondgenoot aan haar zijde.

Korte tijd later bleek dat het huwelijk met Jan van Brabant nog helemaal niet was ontbonden. Haar ex-man had na de dood van Jan van Beieren de zeggenschap gekregen over de gebieden waar zij ook aanspraak op maakte. Jan van Brabant werd gesteund door Filips de Goede van Bourgondië.

De ruzie tussen de twee kampen liep zo hoog op, dat Filips Humprey uitdaagde voor een duel. Uiteindelijk zag Gloucester af van het duel en hij vertrok terug naar Engeland en liet Jacoba achter.

Gevangen

Korte tijd later werd Jacoba gevangen genomen. Omdat Filips de Goede het steeds meer voor het zeggen kreeg (en dat vonden de Hoeken maar niks), werd er een ontsnappingsplan op poten gezet. Jacoba beweerde dat ze een bad ging nemen en trok mannenkleren aan. Vermomd liep ze zo het kasteel uit.

  • Portret Filips de Goede (ca. 1450)

Via Breda, Woudrichem en Vianen kwam ze in Schoonhoven terecht. Daar hadden de Hoeken kort daarvoor de macht gegrepen. Een laatste poging om Filips de Goede te verslaan liep op niets uit. Ze verloor de Slag bij Brouwershaven, ondanks steun van haar ‘echtgenoot’ Humphrey van Gloucester.

De guerrillaoorlog vanuit Schoonhoven, Gouda en Oudewater leverde weinig op. Nadat de Paus eerder dit jaar het huwelijk met bondgenoot Humphrey van Gloucester definitief onwettig verklaarde (Jacoba was nog volgens de kerk getrouwd met Jan van Brabant, toen ze hertrouwde met Humphrey) gaf ze haar verzet op en was ze bereid om de vrede te tekenen. Ze zat financieel aan de grond en had geen medestanders meer.

Filips de Goede

Jan van Brabant was toen ondertussen overleden. Filips de Goede had afgedwongen dat hij erfgenaam was. Hij was dan ook de partij met wie Jacoba moest onderhandelen.

In Delft werd het vredesverdrag van 4.000 woorden opgesteld in het Nederlands en het Frans. Jacoba bleef in naam nog wel de gravin van Holland, maar ze stond alle macht af aan Filips de Goede.

Filips de Goede draagt nu de titel ruwaard van Holland, Zeeland en Henegouwen, wat neerkomt dat hij nu landvoogd is van het gebied. Ook staat vastgelegd dat Jacoba niet meer mag trouwen, zonder toestemming van Filips. De verwachting is dat hij die toestemming nooit zal geven. De termen (scheldwoorden) Hoek en Kabeljauw zijn officieel verboden.

Wat gebeurde er verder?

Vijf jaar later (1433) deed Jacoba ook afstand van haar titel Gravin van Holland, Zeeland en Henegouwen. Ze stond alleen en zat financieel helemaal aan de grond. Ze kreeg meerdere gebieden toegewezen, om haar te voorzien in haar inkomsten, als Voorne, Tholen en Goes.

Ze zou uiteindelijk nog een keer trouwen, met de Zeeuwse edelman Frank van Borssele. Doordat ze afstand van haar titel had gedaan, had ze geen toestemming meer nodig voor het huwelijk.  Haar laatste jaren van haar leven bracht ze door op Slot Teylingen in Voorhout. Daar kreeg ze tuberculose.

Na een huwelijk van nog geen twee jaar overleed Jacoba van Beieren. Ze was in totaal vier keer getrouwd en heeft bijna heel haar leven gezeten in een machtsspel, waarbij het feit dat ze vrouw was een flink nadeel was.

Filips de Goede

Filips de Goede voerde in de Nederlanden veel veranderingen door. Zo werd de Raad van Holland opgericht en stelde hij de eerste Stadhouder aan. Ook stelde hij de eerste Staten-Generaal in, die een soort basis vormde voor wat nu Nederland is.

Zijn achter-achter-kleinkind was Karel van Luxemburg. Hij is inmiddels beter bekend als Karel V of Keizer Karel. Naast de Nederlanden en Bourgondië had hij ook de macht over het Heilige Roomse Rijk (min of meer Duitsland), Spanje en een groot deel van Italië.

Zoen van Delft

Het vredesverdrag dat de naam ‘Zoen van Delft’ had gekregen is nog steeds te zien, bij de Koninklijke Bibliotheek in het archief in Haarlem.

De twisten

Waren de Hoekse- en Kabeljauwse twisten daarmee voorbij? Niet helemaal. In Utrecht kwam het nog een paar keer tot schermutselingen tussen voor en tegenstanders van Filips van Filips de Goede. Ook de Jonker Franssenoorlog (1488-1490) wordt geschaard onder de Hoekse- en Kabeljauwse twisten. Jonker Frans was een roofridder, die Rotterdam wist te veroveren en van daaruit probeerde steden in de omgeving in handen te krijgen, tevergeefs. Hij werd in 1490 opgepakt en in een Dordtse cel gegooid.

Bronnen:

Wikipedia: Jacoba van Beieren

Isgeschiedenis: Sterke Vrouwen – Jacoba van Beieren

Wikipedia: Zoen van Delft

Tekst: Dave Datema

Gepubliceerd op: 01 oktober 2017

Verhaalnummer: 11

Dirk III verslaat keizerlijk leger bij Vlaardingen

VLAARDINGEN – Een strafexpeditie gericht tegen Dirk III van Holland is uitgelopen op een mislukking. Het keizerlijke leger, onder leiding van hertog Godfried van Lotharingen, werd bij Vlaardingen verslagen en de hertog gevangen genomen.

Door miscommunicatie raakte een deel van het keizerlijke leger in paniek en sloeg het op de vlucht. De achtergebleven manschappen waren voor de verdedigers geen partij.

Of er nu een tweede strafexpeditie komt naar Vlaardingen is niet duidelijk.

  • Dirk III van West-Frisia. Fantasieportret door Willem Thybaut (1578)

Vijanden

De problemen zijn ontstaan doordat Dirk III zich tegen zijn Keizer keerde. Vanuit zijn burcht in Vlaardingen, aan de Merwede, laat graaf Dirk de schepen aanmeren en dwingt hij de handelaren om tol te betalen. De graaf heeft van de keizer nooit het recht gekregen om tol te heffen.

Het handelsgilde in Tiel heeft zich hierover beklaagd bij de keizer van het Duitse Rijk, tijdens de Rijksdag in Nijmegen, een paar maanden geleden. De handelaren wisten de keizer ervan te overtuigen dat hij belastinginkomsten misloopt door de illegale tol bij Vlaardingen. Ze kregen bijval van bisschop Adelbold van Utrecht, van wie stukken land langs de Merwede door Dirk III zijn ingenomen.

Dat keizer Hendrik II zich liet overhalen tot ingrijpen is wel opmerkelijk. Graaf Dirk III is zijn neef (de moeder van Dirk III is de zus van keizerin Cunigunde), maar de politieke belangen (Adelbold is een belangrijk bondgenoot) en de financiële belangen wegen zwaarder dan de familiebanden. Dirk III deed in Nijmegen nog een poging om zijn standpunten te verdedigen, maar kon de keizer niet overhalen.

De graaf kreeg de opdracht om te stoppen met de illegale tol en de veroverde landen aan Adelbold terug te geven, maar dat weigerde hij. Vervolgens verliet Dirk III Nijmegen.

Strafexpeditie

Keizer Hendrik gaf militair opperbevelhebber Godfried van Neder-Lotharingen de opdracht om Dirk III tot de orde te roepen. In de afgelopen drie jaar heeft de hertog hij al twee keer eerder een opstandige graaf verslagen.

Godfried kreeg troepen aangeleverd van de bisdommen Luik, Kamerik, Keulen en Utrecht. Zijn troepenmacht bestond uit ongeveer duizend manschappen. Ook de bisschoppen Adelbold van Utrecht en Balderik van Luik gingen mee. De manschappen worden met tientallen schepen naar Vlaardingen gebracht.

Daarmee was de overmacht ten opzichte van de paar honderd (slecht-getrainde) manschappen van Dirk III overweldigend.

Dit artikel gaat verder onder deze advertentie

De slag

Onderweg naar Vlaardingen sloeg het noodlot voor de keizerlijke troepen al vrij snel toe. Bisschop Balderik van Luik werd onwel en moest van boord gaan. Hij overleed korte tijd later.

Zonder de bisschop arriveerden de schepen vanmorgen bij Vlaardingen. Graaf Dirk had de schepen al zien aankomen en had zich teruggetrokken in zijn burcht.

De omgeving van Vlaardingen is bijzonder drassig en wordt doorsneden door sloten en kreken. Godfried liet daarom zijn troepen naar vlak terrein marcheren, zodat ze bewegingsruimte zouden hebben.

Tijdens die mars werd de voorhoede plotseling aangevallen door de Vlaardingers die in het veen een hinderlaag hadden gelegd. In de achterhoede, waar ze niet goed konden zien wat er gebeurde, raakte sommige soldaten in paniek. Er werd geroepen dat Godfried was gedood of gevlucht.

Deze miscommunicatie zorgde voor paniek in het keizerlijke leger. De soldaten in de achterhoede probeerden zo snel mogelijk terug te komen bij hun schepen, maar met hun zware wapenuitrusting kwamen ze vast te zitten in de modderige rivieroever.

Ook Bisschop Adelbold van Utrecht sloeg op de vlucht. Hij zou in de loop van de dag ‘aangeslagen maar ongedeerd’ in Utrecht zijn aangekomen.

  • De gevangenneming van hertog Godfried, tijdens de wederopvoering van de Slag bij Vlaardingen op 14/15 juni 2008 in Vlaardingen. Foto: Rene Kuysten.

Overblijvers

Godfried van Lotharingen bleef met een sterk uitgedund leger achter op het slagveld, terwijl Dirk III de Vlaardingers achter de vluchters aan stuurde. Van het keizerlijke leger zijn veel manschappen omgekomen, terwijl er onder de manschappen van Dirk III nauwelijks slachtoffers zijn. De lichamen van de slachtoffers zijn in de rivier de Merwede gegooid.

Volgens ooggetuigen kwam Dirk III zelf ook nog op het slagveld, toen Godfried bijna helemaal was verslagen. Dirk heeft de hertog gevangen genomen.

Vrijlating

Er zou al onderhandeld zijn over zijn vrijlating. Geen van beide partijen heeft daar nog mededelingen over gedaan. Waarschijnlijk zal Dirk III eisen dat hij voorlopig door keizer Hendrik met rust wordt gelaten. Daarbij staat Dirk III ook erg sterk, omdat hij verantwoordelijk is voor de kustverdediging tegen de Noormannen.

Hoe ging het verder?

Godfried was snel weer op vrije voeten. Hij zorgde ervoor dat er vrede kwam tussen Dirk III en Adalbold. Zonder Dirk III werd het gebied ook niet meer verdedigd en hadden de Vikingen vrij spel, zo werd gedacht.

Welke afspraken over en weer zijn gemaakt tussen Adalbold en Dirk III is niet helemaal duidelijk. In de eerste dertig jaar na de Slag bij Vlaardingen was het rustig in het gebied.

Er zijn daarna nog meerdere pogingen gedaan om de graven van Holland uit het gebied te krijgen, maar dat lukte niet.

Namen en gebieden:

Sommige verhalen en namen lijken misschien wat vreemd over te komen, maar kloppen weldegelijk. Dat komt vooral doordat de namen van destijds net even anders waren dan nu.

West-Frisia: Het gebied dat we nu ‘Holland’ zouden noemen. Het is het best te vergelijken met Noord- en Zuid-Holland en Zeeland. Dirk III was de graaf van het gebied.

Frisia: Het gebied waar de Friezen woonden. Holland, Zeeland, Utrecht, Friesland, Groningen en een deel van Duitsland. West-Frisia maakt hier deel van uit.

Neder Lotharingen: Grotendeels de Benelux en het Roergebied.

Graaf van Holland: Holland werd eigenlijk nauwelijks als term gebruikt. Het duurde tot 1101 voordat deze titel gebruikt werd. Dirk III van Holland was dus graaf van West-Frisia.

Merwede: Terwijl Vlaardingen tegenwoordig aan de Maas ligt, lag het in 1018 aan de Merwede. De rivier had toen een andere loop.

  • West-Frisia omstreeks 1018. Naar Henderikx (1997, p. 104) en Mostert (2002, p. 152).