Berckhey/Katwijk – Op het stand van Berckhey, bij Katwijk, is vandaag een walvis aangespoeld. Op het strand is een grote groep belangstellenden gaan kijken.
Het dier is ruim 20 meter lang (70 voeten). Volgens de Haarlemse notaris Pieter Bor is het met touwen naar het droge gesleept. Er zouden honderden mensen op het strand staan om het ‘groot en lelijck’ dier te aanschouwen.
Het schouwspel is indrukwekkend, maar veel mensen klaagden over de stank. Er zou zelfs iemand onwel geworden zijn.
Tegelijkertijd zijn wetenschappers begonnen met het onderzoeken van het dier. Ook Jan van Nassau, de opperbevelhebber van het ‘Staatse Leger’ zou afgereisd zijn naar Berckhey om de walvis te zien.
Gestrande walvis bij Berckhey, 1598, anoniem, 1598
Onrust
Het strandden van de walvis zorgt, zoals wel vaker, direct ook voor onrust. Het wordt gezien als een teken van onheil. Anderen wijzen zelfs op een aankondiging van het Einde der Tijden.
Vaak wordt er, achteraf, bij de uitbraak van een ziekte of een oorlog, verwezen naar een teken, zoals het aanspoelen van een walvis.
Toen in 1522 bij Wijk aan Zee een walvis strandde was dat volgens Maarten Luther een waarschuwing van de vervolgers van portestanten. “Op grond van oude voorbeelden houdt men zo’n monster voor een stellig teken van toorn. De Heer ontfermt zich over hen en over ons.”
Dit artikel gaat verder onder deze advertentie
Hoe ging het verder?
Kwam die onheil er? Absoluut, zeiden de mensen in de zestiende eeuw. In augustus 1598 vielen de Spanjaarden Kleve, net over de huidige grens met Duitsland binnen. Daar werd behoorlijk huisgehouden.
In 1599 verscheen een pamflet over de wreedheden van de Spanjaarden in Kleve, plus een verwijzing naar de stranding van de walvis bij Berckhey.
Enkele jaren later was het weer raak, bij Beverwijk. Een jaar later sloeg de pest toen in Amsterdam. Op de gravure van Jan Saenredam van de stranding is ook te zien hoe de Dood pijlen richt op de Amsterdamse stedenmaagd die vervolgens neerstort. Ook een aardbeving wordt als ramp toegedicht aan de stranding van de walvis.
Wat misschien ook wel iets zegt over de mogelijkheid van het voorspellen van rampspoed is dat het plaatsje Berckhey in de decennia na het aanspoelen van de dieren verdween onder het duinzand. In 1622 wordt het dorpje nog vernoemd op een kaart, maar daarna nooit meer. Het gebied, Berkheide, bestaat nog wel.
Bronnen:
Volkskrant – 17-12-2012 – ‘De walvis was aankondiger van onheil’
Volkskrant – 01-08-2019 – Religieus, seksueel, sociaal en artistiek: de walvis staat centraal in de nieuwe tentoonstelling van het Dordrechts Museum
Auteur: Dave Datema
Gepubliceerd op: 02-02-2020
Verhaalnummer: 148
