Skip navigation

Tag Archives: moord

Boeren in opstand in de Alblasserwaard: ‘Je zal wel zien wat er van komt!’

HARDINXVELD-GIESSENDAM – Een ongekende opstand in de Alblasserwaard heeft een cafébaas in Hardinxveld het leven gekost. Ook zijn de huizen van enkele schouten geplunderd. Een stoet van naar schatting 500 mensen uit meer dan tien dorpen trok vrijdag met trommels en vlaggen door de polder om te protesteren tegen de in hun ogen torenhoge belastingen. Het is voor zover bekend het eerste georganiseerde oproer ooit in de Alblasserwaard.

Aanstichter van de rellen is molenaar Gerrit Lopik uit Gijbeland, een gehucht in de buurt van Brandwijk.

Getuigen zeggen dat hij bij voerman Cobus de Kuyper op een kar is gesprongen en samen met vijf anderen, onder wie zijn neef, is weggereden. Ook de knecht van de politieagent van Gijbeland ging mee. De mannen trokken vervolgens langs de dorpen Groot-Ammers, Streefkerk, Bleskensgraaf en de Vuilendam.

Overal gaven de zes opdracht om de kerkklokken te luiden en riepen ze de verzamelde bewoners op tot actie: “Jullie moeten maken om vier uur op de Vuilendam te zijn.” Op de vraag wat ze daar moesten doen, antwoordden de mannen op de kar: “Jullie moeten maar komen en dan zal je wel zien wat er van komt.”

  • De Alblasserwaard in rustiger tijden. Foto: Wikimedia

Ophitsende toespraken

Inderdaad stond enkele uren later een groep van vijfhonderd mannen en vrouwen op de Vuilendam. Eerst luisterden ze naar volgens ooggetuigen ‘ophitsende’ toespraken, waarna ze in optocht, met trommels en vaandels, op weg gingen, via Groot-Ammers naar Goudriaan, Ottoland en uiteindelijk Giessenburg, Giessen-Oudekerk, Giessendam en Hardinxveld.

In de dorpen lieten de oproerkraaiers opnieuw de klokken luiden. Ook dreigden ze met geweld. In de dorpen langs het riviertje de Giessen kwam het tot plunderingen, waarschijnlijk omdat de plaatselijke agenten de belastingophalers hadden geholpen bij het uitvoeren van hun werk.

Dit artikel gaat verder onder deze advertentie

Drank

Het huis van de agent van Giessenburg, Anthonij van Zuijdam, werd volledig geplunderd, net als dat van Evert van Asperen, zijn collega in Giessendam. De relschoppers sloegen ramen en deuren kapot, braken alle kisten en kasten open en trapten de huisraad kapot. Cornelis Brooshooft, de schout van Giessen-Oudkerk, kon voorkomen dat zijn inboedel kort en klein werd geslagen door de oproerkraaiers drank te geven.

In Hardinxveld ontsprong politieman Leendert van Tettenroode de dans, maar moest de uitbater van café ‘De Prins’ het ontgelden. Hij werd doodgestoken, naar verluid door iemand uit Ottoland. De toedracht is nog onduidelijk, maar vermoedelijk probeerde de kroegbaas de rellende boeren tegen te houden. De autoriteiten spreken over ‘een moord op brute wijze’.

De woedende menigte is niet lang na de moord uit elkaar gegaan. Maar de initiatiefnemers willen het vuurtje laten branden. Ze vragen iedereen om maandag naar de herberg op de Veerdam in Papendrecht te komen om met elkaar over te varen naar Dordrecht en daar te protesteren tegen de marktwerking in de gewestelijke belastinginning die zou zorgen voor extra hoge tarieven. Ze hebben zelfs tussen de bedrijven door een flyer gemaakt om de oproep te verspreiden.

Of het zover komt is nog onduidelijk. De schouten van de verschillende dorpen in de Alblasserwaard hebben al laten weten het leger en de schutterijen in te zetten om een nieuw oproer in hun gebied te voorkomen.

Belastingpacht

Hoe kon het zover komen? Gerrit Lopik is weliswaar de directe aanstichter van de rellen, maar hij krijgt brede steun. In heel Holland heerst er onvrede over het systeem van belastingverpachting, waarbij het recht om belastingen te innen in handen komt van de hoogste bieder. Veel mensen denken dat de belastingpachters de tarieven, die in deze crisistijden toch al fors ingrijpen in het huishoudboekje, eigenhandig ophogen om er zoveel mogelijk aan te verdienen.

In de Alblasserwaard speelt nog meer. Boeren daar zeggen dat ze na twee grote overstromingen, in 1741 en 1744, en de uitbraak van een ernstige veeziekte twee jaar geleden geen cent meer te makken hebben. En juist vorige maand kondigden de belastingmedewerkers Coenraad Welborn en Dirk van Andel aan dat ze onder meer de gemaalbelasting zouden komen innen. De Staten van Holland regelden dat ze daarbij bescherming zouden krijgen van de plaatselijke agent en politici. Kennelijk heeft de politie van de dorpen langs de Giessen hun medewerking toegezegd.

Dat leidde in juni al tot onrust in Gijbeland en de omliggende dorpen Brandwijk en Ottoland. Zij eisten dat de belastingpachters nooit meer in hun dorpen zouden mogen komen. Maar het gewestelijk bestuur ging daar niet in mee en de onrust bleef. Drie dagen geleden kwam er uit Den Haag nogmaals het bevel om de belastinginners geen strobreed in de weg te leggen. Toen die woorden Gerrit Lopik bereikten brak hij in grote woede uit. Met een voor de Alblasserwaard uniek oproer tot gevolg.

Hoe het verder ging:

Het gewestelijk leger en de plaatselijke schutterijen zijn daadwerkelijk ingezet. Daarop was de orde snel hersteld. De Staten van Holland voerden vervolgens een uitgebreid en langdurig onderzoek uit naar het oproer. Er rolden de namen van 84 verdachten uit: 26 uit Gijbeland, 19 uit Molenaarsgraaf, 8 uit Ottoland, 8 uit Bleskensgraaf en Hofwegen, 7 uit Brandwijk, 4 uit Laag-Blokland, 3 uit Giessenburg, 2 uit Wijngaarden, 2 uit Groot-Ammers, 1 uit Goudriaan, 1 uit Giessen-Oudkerk, 1 uit Hardinxveld en 2 met onbekende woon- of verblijfplaats.

Het proces tegen de verdachten verliep vrij traag. Er bleken veel oproerkraaiers te zijn gevlucht. Tegen zes van hen zijn hoge straffen geëist. Drie zouden er de doodstraf moeten krijgen en nog eens drie zouden moeten worden gegeseld en na tien jaar tuchthuis moeten worden verbannen. Maar tot vonnissen kwam het niet, aangezien de zaak in 1748 werd opgeschort, vanwege de afschaffing van de gehate belastingpacht.

Veel heeft het pachtoproer de Waardbewoners niet geholpen. De belastingdruk bleef. De Staten van Holland gaven bovendien Coenraad Welborn op 28 september 1748 toestemming om de nog uitstaande achterstallige belastingen in te vorderen.

Dit verhaal maakt deel uit van de serie voor de Maand van de Geschiedenis 2018. Het thema van dat jaar is Opstand. In dit verhaal staat de rustieke Alblasserwaard centraal, die dus niet altijd even rustig is.

Bronnen:

A.P.B. van Meeteren, Het ruysschen als de Libanon: de Nijkerkse beroeringen in Bleskensgraaf in 1752 (Bleskensgraaf 1998)

H.J. van Rees (e.a.), Eenheid en scheiding. Historische schetsen van Molenaarsgraaf en Brandwijk (Molenaarsgraaf 1994)

R. Dekker, Holland in beroering. Oproeren in de 17de en 18de eeuw (Baarn 1982)

Nationaal Archief, Archief Hof van Holland 1428-1811, toegang 3.03.01.01, inventaris 301; 5456.3; 5457.2

Auteur: Drs. A.P.B. van Meeteren

Gepubliceerd op: 01-10-2018

Verhaalnummer: 210

De flyer, zoals in het verhaal wordt aangehaald, waarin mensen worden opgeroepen om mee te demonstreren tegen de hoge belastingen, is bewaard gebleven. Het is opgeslagen in het Hof van Holland van het Nationaal Archief.

  • Strooibiljet met oproep tot protest tegen de hoge belastingen in de Alblasserwaard. Nationaal Archief

Brielse gifmengster op de brandstapel voor dertien moorden

BRIELLE – In Brielle is een vrouw ter dood veroordeeld voor zeker dertien moorden. Ze heeft bekend dat ze de slachtoffers heeft vergiftigd. De vrouw is op de brandstapel gezet.

Maartje W. liep tegen de lamp, na de dood van haar zesde man, de wever Jan Jansen. Omdat hij altijd kerngezond was, was zijn dood verdacht.

Uit sectie op het lichaam is gebleken dat de man door vergiftiging om het leven is gekomen. In zijn ingewanden werd een rattengif aangetroffen. Daarop werd W. aangehouden. Ze heeft toegegeven dat ze na een ruzie rattengif in het bier van het slachtoffer heeft gedaan.

Bekentenissen

Na haar aanhouding gaf W. haar rol overduidelijk toe:

“Ik heb dinsdag bij de apotheker Joris van Steenbergen voor een halve stuiver rattenkruid gekocht. Diezelfde avond heb ik twee vingers van het spul, samen met suiker in de wijn gedaan van mijn man, Jan Jansen. ’s Nachts heb ik om drie uur rattenkruid in het bier gedaan en hem dat te drinken gegeven. Op woensdag 27 september, ’s morgensvroeg, was hij dood.”

(verklaring Maartje W.)

Tijdens het verhoor heeft W. niet alleen de vergiftiging van haar recent overleden man, maar ook nog een hele reeks andere moorden. Ze zou in de afgelopen decennia nog eens vijf echtgenoten en acht kinderen hebben gedood.

* De cel waarin Maartje W. zat opgesloten, onder het stadhuis van Brielle.

Het rattengif dat ze  voor haar moorden had gebruikt haalde ze bij verschillende apothekers. Op die manier viel haar moordplan niet op, verklaarde ze.

W. kwam zes jaar geleden in Brielle wonen. Ze trouwde een paar maanden later met de bekende arts Damiaen van Cruyskercke. Toen hij na vijf jaar een keer ziek was, deed ze rattengif door zijn medicijn. De rest ging door een maaltijd, die ze voor hem had bereid.

Dit artikel gaat verder onder deze advertentie

Hele waslijst

Maar daar hield het niet bij op. Ook in Vierpolders en Rotterdam, waar W. eerder woonde, heeft ze drie mannen om het leven gebracht. Ook haar eigen kinderen heeft ze gedood. Meestal op dezelfde manier met rattengif, zo heeft ze bekend.

Voor alle verschillende moorden gaf Maartje W.  een ander motief. Met haar laatste slachtoffer, Jan Jansen, had ze een slecht huwelijk.

Ze liep al langer met het idee haar echtgenoot om het leven te brengen. Ze had zelfs het rattengif al in huis gehaald na een ruzie, maar Jansen bood zijn excuses aan, waarna W. haar plan niet doorzette. Maar toen er later weer ruzie was, vermoordde ze haar man alsnog.

Ook het huwelijk met arts Van Cruyskercke zou niet goed zijn geweest.

Andere echtgenoten waren ziek, werkloos of lastig. Ook de kinderen waren stuk voor stuk lastig en vervelend, liet Maartje W. verder weten.

“Opdat mijn dochter Pietertje, die één jaar en drie maanden oud was, altijd ziek was, heb ik rattenkruid in haar pap gedaan. Een andere dochter, die ook Pietertje heette, was een moeilijk kind. Ik heb haar ook vergiftigd. Ze was vijf weken oud.”

(verklaring Maartje W.)
* Een deel van de uitspraak over Maartje W., Streekarcief Voorne Putten/Rozenburg.

Doodstraf

Volgens justitie was geen andere straf mogelijk voor de vrouw dan de zwaarst denkbare: de doodstraf door middel van de brandstapel voor deze gruwelijke en monsterlijke wandaden. Ook moest een van haar handen worden afgehakt, omdat ze daarmee haar misdrijven had gepleegd.

Het stadsbestuur boog zich over de straf. Het afhakken van de hand vond het bestuur wat ver gaan. Maar met het ‘levendig verbranden tot as en pulver’ vonden ze zeker terecht.

Korte tijd later werd W. naar buiten geleid, zodat de straf kon worden uitgevoerd. Op de Markt voor het stadhuis was een brandstapel gemaakt.

Het aanwezige publiek reageerde vol afschuw toen ze hoorden wat de vrouw allemaal bekend heeft. Vervolgens werd het vonnis uitgevoerd en werd de brandstapel aangestoken.

Hoe ging het verder?

Maar was Maartje Willemsdochter nu een echte seriemoordenaar? Dat is nog maar de vraag. Jaren later in een uitzending van Vergeten Verhalen van Radio Rijnmond hekelde Pieter Spierenburg, emeritus hoogleraar historische criminologie van de Erasmus Universiteit in Rotterdam de uitspraak van het stadsbestuur in Brielle.

“Er is één zaak aan het licht gekomen en ze lijkt wel heel erg grif de rest bekend te hebben”, aldus Spierenburg. “Het zou best wel eens kunnen dat daar enige fantasie bij in het spel is geweest. Er zijn voorbeelden van mensen die levensmoe waren, die delicten bekenden van dingen die ze niet hebben gedaan. Dat kan je zien als een vorm van indirecte zelfmoord.”

Op het plein waar de brandstapel stond in Brielle ligt nu in witte steentjes de tekst ‘Nyet sonder Godt’, een waarschuwing uit oude tijden. Wie die woorden zou hebben gezegd is niet duidelijk, maar het is wel een verwijzing naar de dood van Willemsdochter.

Bronnen:

RTV Rijnmond: Canon van de Vergeten Verhalen

Seer grouwelijke feijten’, de halsmisdaden van Maartje Willems – A.A. van der Houwen – Brielse Mare, nr. 1 – 2005

Historiek – Een papje met rattengif

Tekst: Dave Datema mmv Marieke de Jong

Gepubliceerd op: 01 oktober 2017

Verhaalnummer: 24

Willem van Oranje (51) vermoord in Delft

DELFT – Willem van Oranje, de leider van de Noordelijke Nederlanden, is vermoord in Delft. Er is een verdachte opgepakt. Van Oranje (51) was door de Habsburgse koning Filips II vogelvrij verklaard.

De aanslag gebeurde in het Sint Agathaklooster in Delft, beter bekend als het Prinsenhof. De Prins van Oranje had daar geluncht met burgemeester Van Uylenburg van Leeuwarden. Onderweg naar zijn slaapkamer is hij van dichtbij neergeschoten met een pistool.

Van Oranje is drie keer geraakt, waarvan één keer in zijn borst. Hij was op slag dood. Er gaan verhalen over dat Van Oranje nog wel iets gezegd heeft, maar dat wordt door getuigen tegengesproken.

Vogelvrij

Willem van Oranje werd vier jaar geleden vogelvrij verklaard. De leider van de opstand had laten weten dat hij de onderdrukking van protestanten afkeurt. Filips II kon dat niet waarderen en verklaarde de stadhouder van Holland, Zeeland, Utrecht, Friesland en Overijssel vogelvrij.

  • Willem van Oranje (1580). Wikipedia

Volgens Filips II had Van Oranje zich daarnaast ook schuldig gemaakt aan bigamie, hoogverraad en huichelarij. Van Oranje werd ook verbannen uit de Nederlanden.

Door Willem de Zwijger vogelvrij te verklaren, hoopte Filips II de opstand de nek om te draaien. Op het hoofd van Van Oranje kwam een prijs te staan van 25.000 kronen. Ook zou degene die Willem van Oranje om het leven zou brengen meteen in de adelstand verheven worden.

Daarna volgden meerdere aanslagen op het leven van Van Oranje. Twee jaar geleden was er een aanslag in Antwerpen door de 19-jarige klerk Jean Jaureguy. Hij werd overgehaald door zijn leidinggevende om Van Oranje dood te schieten.

In ruil daarvoor zou hij 2.877 dukaten krijgen (iets meer dan 3 procent van de totale beloning) Van Oranje werd geraakt in het hoofd, maar overleefde de aanslag. Bewakers doodden vervolgens Jaureguy. Twee van de drie medeplichtigen werden daarna onthoofd.

Dit artikel gaat verder onder deze advertentie

Arrestatie

De aanslag vandaag was dus wel fataal. Meteen na de schietpartij wordt net buiten de stadsmuur van Delft een man opgepakt. Hij staat bekend als François G., een man die twee maanden geleden in dienst is getreden is bij de Prins van Oranje.

  • Balthasar G.. Wikipedia

Volgens onbevestigde berichten heeft de verdachte een valse naam gebruikt om in de buurt van Van Oranje te komen. Zijn echte naam zou Balthasar G. zijn.

G. vertelde dat hij een jonge Franse edelman was. Ook had hij de zegelring van een Spaanse generaal meegenomen. Van Oranje was erg blij met deze onverwachte ‘hulp’.

De verdachte werd in mei namens de Prins naar Frankrijk gestuurd. Op de terugweg zou hij twee pistolen hebben gekocht.

Over het motief voor de moord is nog niet veel duidelijk. G. zou een overtuigd katholiek zijn, die niets van protestanten moest hebben.

Onderzoek

Ondanks de arrestatie is het onderzoek naar de moord nog in volle gang. De autoriteiten proberen erachter te komen of G. in zijn eentje heeft gehandeld. Voor zover bekend heeft hij nog niets gezegd, ondanks dat hij tijdens de verhoren gefolterd is.

Zo zou hij zijn geslagen met stukken hout. Vanavond worden de wonden ingesmeerd met honing. In zijn cel is dan ook geit. De verhoorders hopen dat de geit, met zijn rauwe tong, de wonden open likt. De verhoren gaan de komende dagen door.

Wanneer G. zich voor zijn daad moet verantwoorden is niet duidelijk.

Hoe ging het verder?

Balthasar Gerards werd vier dagen na de moord op Willem van Oranje ter dood gebracht. Dat gebeurde door vierendeling. Ledematen werden daarna op verschillende plekken in de stad tentoongesteld.

In de dagen ervoor was hij op tal van manieren gemarteld. Zo werden gewichten aan zijn voeten gebonden, kreeg hij snel-krimpende schoenen aan en werden gloeiende fakkels onder zijn oksels gehouden. Toch hield Gerards zijn mond.

De beloning van 25.000 kronen moest betaald worden uit de nalatenschap van Willem van Oranje. Landvoogd Albrecht van Oostenrijk probeerde jaren later nog Filips Willem van Oranje, een van de zonen van Willem van Oranje, te dwingen om uit zijn vermogen de nabestaanden van Gerards te betalen, maar dat weigerde de zoon van Willem.

Bronnen:

Historiek – Balthasar Gerards, moordenaar van Willem van Oranje

Wikipedia – Balthasar Gerards

Wikipedia – Willem van Oranje

Historiek – Willem van Oranje was op slag dood

Tekst: Dave Datema

Gepubliceerd op: 01 oktober 2017

Verhaalnummer: 12

Voormalig Graaf van Holland genoemd als opdrachtgever in Vlaardingse ‘toiletmoord’

VLAARDINGEN – De verdreven Graaf Dirk V wordt genoemd als een van de mensen achter de moord op hertog Godfried van Neder-Lotharingen. Het slachtoffer, dat vandaag aan zijn verwondingen overleed, werd met een zwaard of een speer in zijn achterste gestoken, terwijl die net zijn behoefte deed.

De dader zou een infiltrant zijn, die werkte voor Dirk V en zijn stiefvader Robert de Fries. Vermoedelijk was deze ‘Gijsbrecht’ al een tijd werkzaam bij Godfried, als soldaat of als knecht.

  • Godfried met de Bult, afgebeeld door de 16e-eeuwse kopergraveur Philipp Galle in het vorstenboek van Michiel Vosmeer.

Toen in de nachtelijke uren Godfried zijn behoefte moest doen, posteerde deze Gijsbrecht zich onder de wc, die boven de grond hing. Deze ‘Gijsbert’ had zich waarschijnlijk buiten opgesteld en stak het moordwapen omhoog door het gat in de wc, waar het slachtoffer net op zat.

Na de steekpartij werd Godfried ‘met de Bult’, een verwijzing naar zijn handicap, per schip overgebracht naar Utrecht. Daar is hij vandaag aan zijn verwondingen overleden.

De dood van Godfried heeft gezorgd voor een grote schok. Ondanks zijn verschijning stond hij bekend als een man met een ‘voortreffelijke geest’. Ook was hij erg succesvol op het slagveld. Waarschijnlijk wordt de hertog begraven in Verdun, net als zijn vader.

Dit artikel gaat verder onder deze advertentie

Motief

Dirk V werd zes jaar geleden door Godfried uit Holland verdreven. Samen met zijn stiefvader, de graaf van Vlaanderen, wilde hij zijn erfgoed heroveren. Mogelijk wilde hij met de moord op Godfried de herovering van het graafschap versnellen.

Ook worden er andere potentiële opdrachtgevers genoemd, zoals de vrouw van Godfried, Mathilde. Van een gelukkig huwelijk was al jaren geen sprake meer.

Zij verblijft vooral in Italië en is één van de belangrijkste adviseurs van paus Gregorius VII. Er gaan zelfs geruchten dat de twee een verhouding hebben.

  • Dirk V, Graaf van Holland

De paus is al jaren verwikkeld in een machtsstrijd met koning Hendrik IV. Godfried stond jarenlang achter de Duitse koning.

Van een scheiding is het nooit gekomen, maar beide partijen zaten elkaar vaak dwars. Zo vroeg Mathilde aan de paus de kant te kiezen van de abt van Sint-Hubert, toen die aanspraak maakte op bezittingen van Godfried.

Voor betrokkenheid van Mathilde bij de moord op Godfried is echter geen enkel bewijs.

De sluipmoordenaar is nooit opgepakt. Hij is na de moord meteen gevlucht en niet meer teruggevonden.

Hoe ging het verder?

De dood van Godfried was geen slecht nieuws van Dirk V, of hij nou achter de moord zat of niet. Een andere grote politieke tegenstander, bisschop Willem van Utrecht, overleed een paar maanden later. Daarna verzamelde Dirk samen met zijn stiefvader een leger en probeerde ‘zijn’ Holland terug te veroveren.

De nieuwe bisschop Koenraad verschanste zich in het kasteel van IJsselmonde. Dirk kon het kateel veroveren en dwong daarmee af dat hij grote gebieden terugkreeg.

Godfried werd later opgevolgd door een andere Koenraad, zoon van de (latere) keizer Hendrik IV.

In zijn totaliteit zijn er 24 middeleeuwse bronnen die het voorval vermelden. Dat is best veel, zegt dr. Kees Nieuwenhuijsen, die zich heeft gespecialiseerd in deze tijdsperiode en uitgebreid onderzoek deed naar het voorval rondom Godfried.

Hij wijst erop dat sommige bronnen ook zeggen dat de moord mogelijk in Antwerpen gepleegd zou zijn, maar dat het aannemelijker is dat het in Vlaardingen is gebeurd. Maar het is dus niet helemaal zeker. Het feit dat Godfried nadat hij was neergestoken, is overgebracht naar Utrecht is een aanwijzing. Een boottrip van Antwerpen naar Utrecht ligt minder voor de hand.

Bronnen:

Kees Nieuwenhuijsen – De moord op Godfried met de Bult

Wikipedia – Godfried III van Lotharingen

Kees Nieuwenhuijsen schreef meerdere boeken over de geschiedenis van West-Frisia (o.m. Holland) in de middeleeuwen. Zo schreef hij het boek De Slag bij Vlaardingen 1018, Ad Flardidingun en Strijd om West-Frisia.

Op deze site werkte Nieuwenhuijsen ook mee aan de totstandkoming bij het artikel over de Slag bij Vlaardingen.

Tekst: Dave Datema ism. Dr. Kees Nieuwenhuijsen

Gepubliceerd op: 26 februari 2018

Verhaalnummer: 70