DELFT – Bij een schietpartij in een café in Delft zijn zes mensen om het leven gekomen. Vier anderen raakten gewond. De politie spreekt van een bloedbad. De klopjacht op de 27-jarige verdachte is nog in volle gang.
Volgens getuigen kwam de man rond half negen het café ’t Koetsiertje binnen, niet ver van het station van Delft. Hij zou even daarvoor ook al in de kroeg zijn geweest. Hij kreeg daar ruzie en vertrok. Even later kwam hij terug.
Hij zou al in de deuropening zijn begonnen met schieten, waarschijnlijk met een automatisch geweer. Onder de slachtoffers zijn een moeder en haar dochter van 12 jaar oud.
De schutter zou een bekende zijn, een werkloze 27-jarige man met een Turks-Nederlandse nationaliteit. De politie deed een paar uur na het bloedbad al een inval in het huis van zijn moeder, waar hij woonachtig was. Daar was hij op dat moment niet aanwezig. Waarschijnlijk is hij met de auto gevlucht, laat de politie weten.
Politiebewaking bij cafe ’t Koetsiertje in Delft waar een schietpartij plaatsvond waarbij zes mensen om het leven kwamen. Foto: Rob Bogaerts, Nationaal Archief/Anefo
Slachthuis
Een garagehouder, die anoniem zijn verhaal deed in het Algemeen Dagblad, liep kort na de schietpartij langs het café. “Enkele seconden daarvoor had ik geratel van een machinegeweer gehoord. Vlak daarna zag ik een man van tussen de 35 en 40 jaar rustig naar buiten lopen. Heel kalmpjes stopte hij het vuurwapen in een colbertzak en liep vervolgens in de richting van het eveneens vlakbij gelegen station.”
Het Algemeen Dagblad omschrijft het café vervolgens als een ‘slachthuis’.
“Op alle wanden en op alle meubilair zat bloed; de muren vertoonde tientallen kogelgaten. De gewonden werden met ambulances afgevoerd; nadat de technische recherche haar werk had gedaan konden de doden worden weggebracht.”
(Algemeen Dagblad, 06-04-1983)
Inmiddels zijn er grote zeildoeken voor de ruiten van het café geplaatst.
Ook burgemeester Gallas van Delft en hoofdcommissaris Bakker hebben inmiddels een bezoek gebracht aan het café.
Dit artikel gaat verder onder deze advertentie
Probleemcafé
Het is niet voor het eerst dat er problemen zijn in het uitgaansleven van Delft. De politie kan niet zeggen of de zaak iets te maken heeft met een groep jongeren die vorig jaar voor veel problemen zorgde in kroegen en cafés in Delft. Met carnaval werd ’t Koetsiertje nog kort en klein geslagen door deze jongeren.
“In elke kroeg gebeurt wel eens wat. Dit café vormde daarop geen uitzondering”, zegt politiewoordvoerder Frans van Rijswou in Het Vrije Volk. “
Onder de gewonden is ook de eigenaar van de kroeg. Volgens omwonenden had hij een vuurwapen op zak. De politie bevestigt dat er een vuurwapen in de broekriem van de eigenaar zat, maar dat het wapen niet was gebruikt.
Hoe ging het verder?
Enkele dagen later wordt Cevdet Y. opgepakt.
Hij had het in de kroeg aan de stok gehad met een van de klanten. Die zou een opmerking gemaakt hebben over het feit dat Y. net was genaturaliseerd tot Nederlander. “Je mag dan wel een Nederlands paspoort hebben, je bent en blijft een kanker-Turk”. Daarna zou hij Y. tegen de grond hebben geslagen en werd Y. uitgelachen door de andere gasten.
Korte tijd later kwam Y. terug en opende hij het vuur.
Y. wordt tot levenslang veroordeeld. Hij had uiteindelijk twaalf keer geschoten, waarvan tien keer raak. Daarop omschreef de rechter de situatie als ‘meer een executie dan een dollemansgevecht’. Ook in hoger beroep in na cassatie bij de Hoge Raad krijgt Y. levenslang.
In augustus 2009 werd bekend dat Y. regelmaig met begeleid verlof ging. Tijdens een van die verloven heeft hij een gezin gesticht. Daarop werd zijn verlof tijdelijk ingetrokken.
In 2014 werd justitie gedwongen door de rechtbank om mee te werken aan verlof. De staat had in 2001 zelf gevraagd om een tbs-behandeling en daar hoort verlof bij, vond het Gerechtshof. Sinds dat jaar woont hij ook onder toezicht buiten de kliniek.
Er komt uiteindelijk ook een gratieverzoek. Dat werd afgewezen door minister Dekker van Rechtsbescherming. Ook dat levert een rechtszaak op. In 2021 besluit Dekker alsnog gratie te verlenen, omdat er geen mogelijkheden meer waren om deze af te wijzen. Y. was van plan te verhuizen naar Turkije.
DELFT – Bij een explosie vanmorgen in een kruithuis in Delft zijn zeker honderd doden gevallen. Mogelijk loopt het aantal slachtoffers op tot duizend. Al vele tientallen gewonden zijn de afgelopen uren onder het puin vandaan gehaald. Toch zijn er nog veel vermist.
De stad is in de buurt van de Verwersdijk is volledig met de
grond gelijk gemaakt. In een straal van
een paar honderd meter zijn vrijwel alle huizen ingestort of zwaar beschadigd.
Ook verder weg is er sprake van grote schade. Honderden
huizen zijn onbewoonbaar. Bomen in de directe omgeving zijn geknapt als
luciferhoutjes.
Van het kruithuis is zelf niets meer over. Op de plek van de
opslag is nu een krater van vijf tot zes meter diep, volledig gevuld met water.
Ook zijn alle glas-in-loodramen van de Oude- en de Nieuwe
Kerk verloren gegaan. Ook zit in het dak van de Nieuwe Kerk een groot gat,
veroorzaakt door de klap. In de muren van de kerk zitten grote scheuren.
De ontploffing van het Kruithuis in Delft, Hendrik de Winter, 1758
Klap
De explosie was vanmorgen rond half elf. Ooggetuigen zeggen
dat ze even daarvoor de beheerder van het kruithuis, Cornelis Soetens, het
terrein op zagen lopen. Hij had ook een brandende lantaarn bij zich. Mogelijk
zijn enkele vonken van die lantaarn overgeslagen op het kruit.
De explosie zou op tientallen kilometer gehoord zijn. Er gaan zelfs verhalen dat mensen op Texel de explosie gehoord hebben. Vanwege de harde klap wordt de explosie nu ook al de ‘Delftse Donderslag’ genoemd.
Delft na de explosie, tekening door Gerbrand van den Eeckhout
Kruithuis
Volgens officiële bronnen lag er rond de 40.000 kilo kruit in
de opslag, maar andere bronnen zeggen dat het ware aantal meer richting de 80-
tot 90.000 kilo is. De opslag was het kruitmagazijn voor Holland en
West-Friesland.
Vrij weinig mensen wisten van het bestaan van het kruithuis
af. Precies honderd jaar geleden, toen Delft zich aansloot bij de opstand van
Willem van Oranje, werd het klooster een artillerieopslag. Omdat zo weinig
mensen van het bestaan afwisten, werd het kruithuis ook wel het ‘secreet van
Holland’ genoemd.
(Dit artikel gaat verder onder deze advertentie)
Volgens dominee De Witte is het
duidelijk dat het ongeluk van vanmorgen een ‘straf van God is’, omdat de Delftenaren
zich hebben overgegeven aan wereldlijk vermaak en onderlinge ruzies. Ook trad
het stadsbestuur niet hard genoeg op tegen katholieken.
De ramp had nog een stuk groter
kunnen zijn. Veel Delftenaren waren niet in de stad, maar in Schiedam voor de
Varkensmarkt.
Hoe ging het verder?
Wetenschappers van TNO (in Delft) hebben onderzocht hoe groot de klap nu uiteindelijk echt geweest is. Zij concludeerden, op basis van de schade die is ontstaan door de klap, dat er waarschijnlijk twee keer zoveel kruit in het pand heeft gelegen, als is vermeld (rond de 160.000 kilo).
De klap in Delft wordt dikwijls vergeleken met de
vuurwerkramp in Enschede (2000). Toen vielen er 23 doden. Deskundigen denken
dat de explosie ongeveer dezelfde kracht heeft gehad.
Onder de slachtoffers was ook de bekende schilder Carel Fabritius.
De leerling van Rembrandt werd na zeven uur zoeken levend onder de puinhopen
vandaan gehaald, maar overleed alsnog aan zijn verwondingen.
Van 53 slachtoffers is de naam bekend. Veel van de slachtoffers konden niet worden geïdentificeerd. Het dodental is nooit duidelijk geworden. Het ligt ergens tussen de 100 en 1000 is de verwachting.
In een groot deel van Holland werd daarna geld ingezameld
voor de nabestaanden en de slachtoffers. Ook de Staten van Holland hebben een
deel van de schade vergoed.
Het nieuwe kruithuis van Delft werd in 1660 geopend, ver buiten de stad.
DELFT – Willem van Oranje, de leider van de Noordelijke Nederlanden, is vermoord in Delft. Er is een verdachte opgepakt. Van Oranje (51) was door de Habsburgse koning Filips II vogelvrij verklaard.
De aanslag gebeurde in het Sint Agathaklooster in Delft, beter bekend als het Prinsenhof. De Prins van Oranje had daar geluncht met burgemeester Van Uylenburg van Leeuwarden. Onderweg naar zijn slaapkamer is hij van dichtbij neergeschoten met een pistool.
Van Oranje is drie keer geraakt, waarvan één keer in zijn borst. Hij was op slag dood. Er gaan verhalen over dat Van Oranje nog wel iets gezegd heeft, maar dat wordt door getuigen tegengesproken.
Vogelvrij
Willem van Oranje werd vier jaar geleden vogelvrij verklaard. De leider van de opstand had laten weten dat hij de onderdrukking van protestanten afkeurt. Filips II kon dat niet waarderen en verklaarde de stadhouder van Holland, Zeeland, Utrecht, Friesland en Overijssel vogelvrij.
Willem van Oranje (1580). Wikipedia
Volgens Filips II had Van Oranje zich daarnaast ook schuldig gemaakt aan bigamie, hoogverraad en huichelarij. Van Oranje werd ook verbannen uit de Nederlanden.
Door Willem de Zwijger vogelvrij te verklaren, hoopte Filips II de opstand de nek om te draaien. Op het hoofd van Van Oranje kwam een prijs te staan van 25.000 kronen. Ook zou degene die Willem van Oranje om het leven zou brengen meteen in de adelstand verheven worden.
Daarna volgden meerdere aanslagen op het leven van Van Oranje. Twee jaar geleden was er een aanslag in Antwerpen door de 19-jarige klerk Jean Jaureguy. Hij werd overgehaald door zijn leidinggevende om Van Oranje dood te schieten.
In ruil daarvoor zou hij 2.877 dukaten krijgen (iets meer dan 3 procent van de totale beloning) Van Oranje werd geraakt in het hoofd, maar overleefde de aanslag. Bewakers doodden vervolgens Jaureguy. Twee van de drie medeplichtigen werden daarna onthoofd.
Dit artikel gaat verder onder deze advertentie
Arrestatie
De aanslag vandaag was dus wel fataal. Meteen na de schietpartij wordt net buiten de stadsmuur van Delft een man opgepakt. Hij staat bekend als François G., een man die twee maanden geleden in dienst is getreden is bij de Prins van Oranje.
Balthasar G.. Wikipedia
Volgens onbevestigde berichten heeft de verdachte een valse naam gebruikt om in de buurt van Van Oranje te komen. Zijn echte naam zou Balthasar G. zijn.
G. vertelde dat hij een jonge Franse edelman was. Ook had hij de zegelring van een Spaanse generaal meegenomen. Van Oranje was erg blij met deze onverwachte ‘hulp’.
De verdachte werd in mei namens de Prins naar Frankrijk gestuurd. Op de terugweg zou hij twee pistolen hebben gekocht.
Over het motief voor de moord is nog niet veel duidelijk. G. zou een overtuigd katholiek zijn, die niets van protestanten moest hebben.
Onderzoek
Ondanks de arrestatie is het onderzoek naar de moord nog in volle gang. De autoriteiten proberen erachter te komen of G. in zijn eentje heeft gehandeld. Voor zover bekend heeft hij nog niets gezegd, ondanks dat hij tijdens de verhoren gefolterd is.
Zo zou hij zijn geslagen met stukken hout. Vanavond worden de wonden ingesmeerd met honing. In zijn cel is dan ook geit. De verhoorders hopen dat de geit, met zijn rauwe tong, de wonden open likt. De verhoren gaan de komende dagen door.
Wanneer G. zich voor zijn daad moet verantwoorden is niet duidelijk.
Hoe ging het verder?
Balthasar Gerards werd vier dagen na de moord op Willem van Oranje ter dood gebracht. Dat gebeurde door vierendeling. Ledematen werden daarna op verschillende plekken in de stad tentoongesteld.
In de dagen ervoor was hij op tal van manieren gemarteld. Zo werden gewichten aan zijn voeten gebonden, kreeg hij snel-krimpende schoenen aan en werden gloeiende fakkels onder zijn oksels gehouden. Toch hield Gerards zijn mond.
De beloning van 25.000 kronen moest betaald worden uit de nalatenschap van Willem van Oranje. Landvoogd Albrecht van Oostenrijk probeerde jaren later nog Filips Willem van Oranje, een van de zonen van Willem van Oranje, te dwingen om uit zijn vermogen de nabestaanden van Gerards te betalen, maar dat weigerde de zoon van Willem.
HOLLAND – De golf van vernieling in kerken, die zich eerst leek te beperken tot Frankrijk, Wallonië en Vlaanderen, heeft dan toch het zuiden van Holland bereikt. In Delft, Brielle, Leiden en Den Haag kerken vernield. Beelden van heiligen worden kapotgemaakt, altaren gesloopt en waardevolle spullen gestolen.
Hoeveel kerken inmiddels het slachtoffer zijn geworden van deze overwegend calvinistische relschoppers is niet duidelijk. Maar waarschijnlijk gaat het om tientallen godshuizen alleen al in het zuidelijk deel van Holland.
Beeldenstormers aan het werk (F. De Witt-Huberts, Het beleg van Haarlem. Haarlems heldenstrijd in beeld en woord 1572, Haarlem 1944)
Op sommige plaatsen ging de ‘beeldenstorm’ gepaard met geweld. Over aantallen gewonden is niets bekend.
De vernielingen verlopen vaak via een vast patroon. Zodra het nieuws bekend wordt dat er in kerken in steden in de buurt gesloopt zijn, reageren de meeste partijen op dezelfde wijze.
De kerken halen -voor zover mogelijk- hun waardevolle spullen uit de kerk. Het stadsbestuur probeert vernielingen te voorkomen en de calvinisten verzamelen zich juist om zoveel mogelijk schade te veroorzaken.
Delft
De eerste meldingen van slooppartijen in kerken kwamen afgelopen zaterdag uit Delft.
Dat de woede als eerste naar buiten kwam in Delft is niet verwonderlijk. Al twee maanden geleden werd het verzoek gedaan aan het stadsbestuur om de calvinistische predikant Albrecht van der Houff een dienst te laten houden in het Sint Jorisgasthuis. Dat werd afgewezen.
De diensten gingen wel door, buiten de stad, waar het stadsbestuur niets tegen kon doen.
De Beeldenstorm, 1566, Jacobus Buys, 1784 – 1786. Rijksmuseum
Toen het nieuws van de beeldenstorm in Antwerpen en Amsterdam ook in Delft bekend werd, trokken de eerste relschoppers richting de Oude Kerk. Onder leiding van de rijke Delftenaar Adriaan Menninck werd een begin gemaakt met het slopen van de beelden in de Oude Kerk. Sommige mensen die meededen aan de vernielingen zouden ook betaald zijn om te helpen.
De plaatselijke autoriteiten slaagden erin om de relschoppers uit de kerk te krijgen. Maar die doken later die dag ook weer op bij de Nieuwe Kerk. Ook daar werden ze weggejaagd en werd de wacht verdubbeld.
In de vroege zondagochtend kwamen de beeldenstormers terug om de klus af te maken in de Oude en de Nieuwe Kerk. De koster werd gedwongen om de deuren te openen en alle beelden die nog niet op een veilige plek gebracht waren gingen aan diggelen.
Toen de plaatselijke politiechef om 5 uur ’s ochtends ter plaatse kwam, waren de relschoppers nog volop bezig. Hij slaagde er in om nog wat van de vernielingen tegen te houden.
Bij het Franciscanerklooster werden de beeldenstormers verjaagd. Zij hadden het niet zozeer voorzien op de beelden, maar meer op de voedselvoorraad in het klooster.
Vandaag heeft Menninck namens de beeldenstormers nogmaals het verzoek gedaan om de kerken te openen zodat Van der Houff een preek kan houden. Op dat verzoek is nog niet gereageerd.
Leiden
In de Sleutelstad was het nieuws over de Amsterdamse beeldenstorm al een vrijdag bekend. Op die dag begon het kerkbestuur om alle waardevolle spullen in veiligheid te brengen.
Pieterskerk in de Atlas de Wit 1698 – Wikipedia
Gisteren hield het stadsbestuur met de politie en lokale ambtenaren een crisisoverleg, toen de koster van de Sint-Pieterskerk kwam melden dat er mensen de kerk waren binnengedrongen. De beeldenstormers werden door de burgemeester en de politie uit de kerk gezet en het gebouw werd gesloten.
Afgelopen nacht kwamen de mannen opnieuw de kerk binnen. Ze vernielden de beelden van de twaalf apostelen. Later in de ochtend werden ook de Onze Lieve Vrouwenkerk en de Sint-Pancratiuskerk toegetakeld.
Volgens lokale bronnen is het nog steeds niet rustig in Leiden. Actievoerders zouden teksten scanderen als “Ook hier moet gebeuren wat elders geschied is.”
Geen enkele kerk in de stad zou ontzien worden. Ook het Franciscanerklooster buiten de stad heeft te maken met zware vernielingen. Ook wordt er op grote schaal gestolen.
Brielle
In Brielle was de situatie gisteren opvallend anders. Daar is het stadsbestuur en het justitiële apparaat juist aanhanger van het calvinisme.
Onder de aanvoerders van de beeldenstorm was politiechef Ewoud Cornelis. Hij zorgde ervoor dat juist de beeldenstormers beschermd werden. Hij kon daarbij rekenen op steun van burgemeester Heyndricks.
De beeldenstormers kregen uitgebreide aanwijzingen. Op die manier ging het interieur van het Sint-Catharinaklooster en het Clarissenklooster eraan, net als het klooster net buiten de stadsmuren in Rugge.
De twee grote kerken, de Sint-Catharinakerk en de Maeslantkerk, bleven voorlopig gespaard, omdat ze vergrendeld waren.
Den Haag
In Den Haag wilde men gisteren op een vreedzame en ordentelijke wijze de kerken ontdoen van de omstreden heiligenbeelden.
Adriaan Menninck, die de afgelopen dagen ook een prominente rol speelde bij de beeldenstorm in Delft, eiste van het Hof van Holland dat ze werklieden beschikbaar zouden stellen om te helpen bij het weghalen van de beelden. Ze beweerden dat ze orders van de autoriteiten hadden om de beelden te slopen.
Het Hof van Holland stuurde twaalf werklui mee om de klus te klaren, in de hoop dat alles zonder problemen zou verlopen.
Dat gebeurde niet. Ondanks bewaking van de kerk, slaagden sommige beeldenstormers er toch in om ook in de kerk te komen. De Grote Kerk en het Dominicaner klooster werden ontdaan van beelden, maar niet op de ordentelijke manier die de autoriteiten voor ogen stond.
Niet overal
De beeldenstorm bleef niet beperkt tot de grotere steden. Ook in Heenvliet, Wassenaar en Voorburg zijn kerken aangevallen.
Maar in andere grote steden in het Zuidelijk deel van Holland, zoals Dordrecht, Rotterdam en Gouda is het tot nu toe rustig gebleven.
Aanleiding
Het is nog niet duidelijk wat de golf van vernielingszucht in ons land heeft veroorzaakt. Als belangrijkste oorzaak wordt de opkomst van het calvinisme genoemd. Veel beeldenstormers zijn aanhanger van deze vorm van protestantisme. De autoriteiten zijn doorgaans rooms-katholiek.
Volgens de calvinisten behoort een kerk sober ingericht te zijn, zonder opsmuk en zonder beelden van allerlei heiligen.
Hagenpreken buiten Antwerpen, 1566, Jan Luyken, 1679 – 1684
Ook de vervolging en de behandeling van de calvinisten zou daarbij een rol spelen. De protestanten mogen geen eigen diensten houden. Daarom komen ze vaak bijeen in de buitenlucht, de zogenaamde ‘hagepreken’. Wie wordt betrapt kan rekenen op vervolging.
Maar daarnaast speelt sociale ontevredenheid een rol. Het mislukken van de oogst en een blokkade van de Oostzee zorgt voor hoge voedselprijzen en een groeiende armoede.
De katholieke kerk was rijk. De interieurs bevatten veel goud en zilver en dure kunst. Veel relschoppers werden ingehuurd en kregen zelfs een dagloon om mee te slopen.
De eerste problemen ontstonden jaren geleden in Frankrijk, waar de protestantse Hugenoten al in 1560 losgingen in kerken in Rouen en La Rochelle. Nadat de Hugenoten de oorlog werd verklaard, weken velen van hen uit, onder meer naar Vlaanderen en Wallonië.
Niet toevallig ging daar de beeldenstorm verder. Op 10 augustus, ruim twee weken geleden, werd in het Westerkwartier, de zuidwestelijke hoek van het graafschap Vlaanderen, na een hagenpreek de eerste kerk ontdaan van beelden.
Daarna verspreidde de onrust zich over de Zuidelijke Nederlanden. Vaak trokken de beeldenstormers in groepen van stad naar stad of van dorp naar dorp. Begin vorige week bereikten de problemen ook Antwerpen, Gent, Breda en Den Bosch. Daarna kwamen ook de Noordelijke Nederlanden aan de beurt.
Gevolgen
Overhandiging van het Smeekschrift der Edelen aan de landvoogdes Margaretha van Parma, 1566, Simon Fokke, 1729 – 1766. Rijksmuseum
Eerder dit jaar hadden honderden edelen een verzoek ingediend bij Margaretha van Parma, de landvoogdes, om de vervolging van calvinisten af te schaffen. Zij schortte de inquisitie toen tijdelijk op, zodat de edelen hun smeekbede persoonlijk aan koning Filips II konden overhandigen.
De kans dat die smeekbede ingewilligd wordt lijkt door de uitbrak van deze grootscheepse rellen vrij klein. Ook lijkt de politieke rol van Margaretha van Parma zo goed als uitgespeeld, door de ruimte die zij bood aan de adel die het waagden om tegen Filips II in te gaan.
De koning heeft nog niet gereageerd op de onrust.
[column size=one_third position=first ]Hoe ging het verder?
Het duurde nog wel even voordat de rust was teruggekeerd in de Nederlanden. De beeldenstorm in onze regio maakte deel uit wat nu de ‘tweede golf’ genoemd wordt (die in het Westerkwartier maakte deel uit van de eerste golf).
Er kwam nog een derde golf, vooral in het noorden en oosten van ons land. In sommige andere steden vonden opnieuw slooppartijen plaats, zoals Delft en Brielle.
Sommige steden gaven daarna wel toestemming om preken te houden in kerken, vaak uit angst voor nieuwe problemen.
Verspreiding van de Beeldenstorm. Wikipedia
Reactie
Koning Filips II probeerde de orde te herstellen door de Hertog van Alva naar de Nederlanden te sturen. Om zijn leger te betalen werd de Tiende Penning ingevoerd.
[/column]
[column size=one_third position=middle ]
Die belasting zorgde ervoor dat de onvrede met de Spanjaarden alleen maar groter werd.
Landvoogdes Marghareta van Parma was het totaal niet eens met de methoden van Alva en stapte op. De hertog was haar opvolger. Hij maakte korte metten met alle bekende beeldenstormers. Vaak moesten ze al hun bezittingen afstaan. De meeste beeldenstormers sloegen dan ook op de vlucht.
Een paar maanden na de beeldenstorm brak in sommige steden al een opstand uit tegen de Spanjaarden. Maar omdat het nog twee jaar zou duren voordat de rebellen een eerste slag zouden winnen (die bij Heiligerlee), wordt die datum (23 mei 1568) officieel aangeduid als het begin van de tachtigjarige oorlog.
[/column]
[column size=one_third position=last ]
Bronnen:
Dr. J. Scheerder – Stichting Gihonbron (2008) – De Beeldenstorm
DELFT – De machtsstrijd die Holland en Zeeland al meer dan 70 jaar in zijn greep houdt is ten einde. Jacoba van Beieren tekende het vredesverdrag dat nu al de ‘Zoen van Delft’ wordt genoemd, en deed daarmee afstand van al haar aanspraken op de macht. Ze mag wel de titel Gravin van Holland houden.
Door de Zoen van Delft komt er een einde van een poging van een vrouw om een machtsbasis te krijgen in het gebied, waar ze feitelijk recht op had. Ze probeerde meerdere keren, vooral via huwelijken waarbij macht minimaal net zo belangrijk was als liefde. Toch haalde al die huwelijken niets uit en bleef ze met lege handen achter.
Ontstaan
De machtstrijd is ontstaan halverwege de vorige eeuw ontstaan, na de dood van graag Willem IV in 1345. Door de huwelijkspolitiek van zijn vader waren er meerdere partijen die aanspraak maakten op de macht in de graafschappen Holland en Zeeland.
Het machtsvacuüm zorgde ervoor dat er een opstand ontstond tussen twee groepen, de Kabeljauwen (met steun onder de edelen) en de Hoeken (de steden). De laatste jaren ging het conflict vooral tussen voor- en tegenstanders van Bourgondië.
Jacoba van Beieren. Maker: Onbekend (circa 1600).
Jacoba van Beieren kwam elf jaar geleden op het politieke toneel, na de dood van haar vader Graaf Willem VI (de neef van de oorspronkelijke leider van de Hoeken). Zij koos de kant van de Hoeken.
Haar oom Jan van Beieren, de bisschop van Luik, was van mening dat het gebied niet onder de heerschappij van een vrouw kon staan. Hij deed ook een aanspraak op de macht en koos de kant van de Kabeljauwen. Ook kon hij rekenen op de steun van de Roomse Keizer Sigismund.
Om haar machtspositie te verbeteren trouwde Jacoba op 17-jarige leeftijd met Jan IV van Brabant. Dat was al haar tweede huwelijk, nadat ze eerder al weduwe was geworden.
Een eerste veldtocht met Jan van Brabant leverde echter niets op en Jan van Beieren veroverde meerdere opstandige steden als Rotterdam, Leiden en Geertruidenberg.
Intrede te Bergen van Jacoba van Beieren en haar nieuwe echtgenoot Humphrey van Gloucester. Uit: Geïllustreerde geschiedenis van België (1885)
Scheiding
Teleurgesteld wilde Jacoba scheiden van Jan van Brabant. Ze was inmiddels gevlucht naar Engeland, waar ze Humphrey van Gloucester tegenkwam. Hij was regent van Engeland, omdat zijn neefje Hendrik VI te jong as om het land te besturen. Een jaar later trouwden ze. Daarmee had Jacoba wederom een sterke bondgenoot aan haar zijde.
Korte tijd later bleek dat het huwelijk met Jan van Brabant nog helemaal niet was ontbonden. Haar ex-man had na de dood van Jan van Beieren de zeggenschap gekregen over de gebieden waar zij ook aanspraak op maakte. Jan van Brabant werd gesteund door Filips de Goede van Bourgondië.
De ruzie tussen de twee kampen liep zo hoog op, dat Filips Humprey uitdaagde voor een duel. Uiteindelijk zag Gloucester af van het duel en hij vertrok terug naar Engeland en liet Jacoba achter.
Gevangen
Korte tijd later werd Jacoba gevangen genomen. Omdat Filips de Goede het steeds meer voor het zeggen kreeg (en dat vonden de Hoeken maar niks), werd er een ontsnappingsplan op poten gezet. Jacoba beweerde dat ze een bad ging nemen en trok mannenkleren aan. Vermomd liep ze zo het kasteel uit.
Portret Filips de Goede (ca. 1450)
Via Breda, Woudrichem en Vianen kwam ze in Schoonhoven terecht. Daar hadden de Hoeken kort daarvoor de macht gegrepen. Een laatste poging om Filips de Goede te verslaan liep op niets uit. Ze verloor de Slag bij Brouwershaven, ondanks steun van haar ‘echtgenoot’ Humphrey van Gloucester.
De guerrillaoorlog vanuit Schoonhoven, Gouda en Oudewater leverde weinig op. Nadat de Paus eerder dit jaar het huwelijk met bondgenoot Humphrey van Gloucester definitief onwettig verklaarde (Jacoba was nog volgens de kerk getrouwd met Jan van Brabant, toen ze hertrouwde met Humphrey) gaf ze haar verzet op en was ze bereid om de vrede te tekenen. Ze zat financieel aan de grond en had geen medestanders meer.
Filips de Goede
Jan van Brabant was toen ondertussen overleden. Filips de Goede had afgedwongen dat hij erfgenaam was. Hij was dan ook de partij met wie Jacoba moest onderhandelen.
In Delft werd het vredesverdrag van 4.000 woorden opgesteld in het Nederlands en het Frans. Jacoba bleef in naam nog wel de gravin van Holland, maar ze stond alle macht af aan Filips de Goede.
Filips de Goede draagt nu de titel ruwaard van Holland, Zeeland en Henegouwen, wat neerkomt dat hij nu landvoogd is van het gebied. Ook staat vastgelegd dat Jacoba niet meer mag trouwen, zonder toestemming van Filips. De verwachting is dat hij die toestemming nooit zal geven. De termen (scheldwoorden) Hoek en Kabeljauw zijn officieel verboden.
Wat gebeurde er verder?
Vijf jaar later (1433) deed Jacoba ook afstand van haar titel Gravin van Holland, Zeeland en Henegouwen. Ze stond alleen en zat financieel helemaal aan de grond. Ze kreeg meerdere gebieden toegewezen, om haar te voorzien in haar inkomsten, als Voorne, Tholen en Goes.
Ze zou uiteindelijk nog een keer trouwen, met de Zeeuwse edelman Frank van Borssele. Doordat ze afstand van haar titel had gedaan, had ze geen toestemming meer nodig voor het huwelijk. Haar laatste jaren van haar leven bracht ze door op Slot Teylingen in Voorhout. Daar kreeg ze tuberculose.
Na een huwelijk van nog geen twee jaar overleed Jacoba van Beieren. Ze was in totaal vier keer getrouwd en heeft bijna heel haar leven gezeten in een machtsspel, waarbij het feit dat ze vrouw was een flink nadeel was.
Filips de Goede
Filips de Goede voerde in de Nederlanden veel veranderingen door. Zo werd de Raad van Holland opgericht en stelde hij de eerste Stadhouder aan. Ook stelde hij de eerste Staten-Generaal in, die een soort basis vormde voor wat nu Nederland is.
Zijn achter-achter-kleinkind was Karel van Luxemburg. Hij is inmiddels beter bekend als Karel V of Keizer Karel. Naast de Nederlanden en Bourgondië had hij ook de macht over het Heilige Roomse Rijk (min of meer Duitsland), Spanje en een groot deel van Italië.
Zoen van Delft
Het vredesverdrag dat de naam ‘Zoen van Delft’ had gekregen is nog steeds te zien, bij de Koninklijke Bibliotheek in het archief in Haarlem.
De twisten
Waren de Hoekse- en Kabeljauwse twisten daarmee voorbij? Niet helemaal. In Utrecht kwam het nog een paar keer tot schermutselingen tussen voor en tegenstanders van Filips van Filips de Goede. Ook de Jonker Franssenoorlog (1488-1490) wordt geschaard onder de Hoekse- en Kabeljauwse twisten. Jonker Frans was een roofridder, die Rotterdam wist te veroveren en van daaruit probeerde steden in de omgeving in handen te krijgen, tevergeefs. Hij werd in 1490 opgepakt en in een Dordtse cel gegooid.
