LEIDEN – Hij stapte uit, zwaaide naar de mensen en gaf zelfs een jonge dame, verkleed in traditionele klederdracht, eerst één en later nog een zoen. Aan niets was te zien dat het bezoek van de Amerikaanse president George Bush aan Nederland de grootste beveiligingsoperatie in de geschiedenis van ons land tot nu toe is geweest. Leiden ontving de president met open armen.
Leiden had zich echt voorbereid voor het bezoek van Bush. Er
hingen spandoeken met teksten als ‘Leiden loves you’ en ‘Leiden say ‘Hi’ to the
president’. Het goedgemutste publiek zwaaide met vlaggetjes die waren
uitgedeeld.
Het Rapenburg stond bomvol nieuwsgierigen. Het is weliswaar de derde keer dat Bush ons land bezoekt, maar nooit eerder was hij hier als president. Sterker nog, het was zelfs voor het eerst dat een president van het machtigste land van de wereld ons land bezocht.
Op het moment dat Bush bij het Academiegebouw uitstapte werd
hij bijna toegejuicht. Het publiek was bijna niet te houden en een jong
Nederlands kaasmeisje slaagde erin om de president twee zoenen te geven.
Het moet de nachtmerrie geweest zijn voor elke
veiligheidsadviseur van het Witte Huis.
Vervolgens stapte Bush weer in de gepantserde limousine. Hij
keek nog even om en reed verder. Leiden had het visitekaartje voor Nederland
afgegeven.
Bliksembezoek
Het bezoek van George Bush en zijn vrouw Barbara duurde in
totaal 25 uur en verliep volgens militaire precisie. Op Schiphol werd Bush
verwelkomd door Koningin Beatrix en Prins Claus. Dat ging uitermate hartelijk,
maar ook niet zo vreemd, aangezien Bush in 1983 en 1985 ook al door hen werd
ontvangen.
Daarna volgde het officiële gedeelte, eerst op het Binnenhof, Paleis Noordeinde en later op het Catshuis. Zo sprak Bush met premier Lubbers en minister Van den Broek van Buitenlandse Zaken. Het belangrijkste onderwerp: de verhoudingen in de wereld en de ‘ontspanningspolitiek in Oost-Europa en Rusland’.
In tegenstelling tot Leiden was Den Haag zeker niet in de
ban van de Amerikaanse president. De stad was half omgebouwd tot een vesting.
Ruim 1400 politiemensen en anti-terreurspecialisten werden
ingezet om het bezoek mogelijk te maken. De gepantserde Cadillac is speciaal
overgevlogen voor het bezoek, net als een zwarte terreinwagen met bewakers en
een arts.
Bij het Haagse ziekenhuis Noordeinde was ook een complete operatiekamer ingericht door de Amerikanen, om in actie te komen, mocht het nodig zijn. Op het dak van Paleis Noordeinde, waar de president overnachtte, stonden scherpschutters.
President Bush in gesprek met premier Lubbers. Foto: Rob Croes, Nationaal Archief/Anefo
Open
Gezien alle maatregelen was het dan ook moeilijk voor te stellen hoe spontaan het bezoek van Bush aan Leiden oogde. Bush werd nog verrast met de informatie dat hij direct afstamt van de Pilgrim Fathers, die in 1620 vanuit Leiden naar Amerika vertrokken.
Bush hield in de Pieterskerk een toespraak, waarin hij vertelde dat een sterk Europa ook belangrijk was voor Amerika.
Ook burgemeester Goekoop van Leiden mocht het woord voeren in de kerk. Hij wees erop dat Leiden eventjes ‘het centrum van de wereld was’, wat op een spontaan applaus kon rekenen van de president. En hij verwees naar de Pilgrim Fathers, die behalve vrijheid van godsdienst, vast ook voorstander waren van het recht op demonstreren. Daarmee maakte Goekoop een knipoog naar het handjevol demonstranten dat buiten niet blij waren met het bezoek van de president.
Dit artikel gaat verder onder deze advertentie
Wanklanken
Want er waren hier en daar toch wel wat wanklanken te horen,
al moest je er wel naar zoeken.
Wethouder De La Mar van Links Leiden had een shirt
aangetrokken met daarop de tekst dat ‘Leiden er is voor alle vluchtelingen’.
Het lukte hem zelfs om een folder over vluchtelingen in de handen van de
president te drukken. “Maar ik heb niet het idee dat hij dat gaat lezen”, liet
hij aan de verslaggever van Trouw weten.
Andere protesten, bijvoorbeeld over het Amerikaanse beleid
in Nicaragua of het abortusbeleid, waren nauwelijks merkbaar. Een plaquette dat
herinnert aan de Pilgrim Fathers was weer helemaal schoongemaakt, nadat iemand
het eerder had beklad.
De plaquette voor Pilgrim Father Robinson werd enkele dagen geleden al schoongemaakt. Het was beklad als protest tegen de komst van president Bush. Foto: Rob Bogaerts, Nationaal Archief/Anefo
Leiden mag misschien wel niet
helemaal het centrum van de wereld zijn geweest; het bezoek van de president
heeft in ieder geval wel een indruk gemaakt. En misschien ook wel andersom.
Reacties uitgeschakeld voor Levenslang voor ‘Goeie Mie’ voor meer dan 90 vergiftigingen in Leiden
LEIDEN – In het gerechtshof in Den Haag is de 44-jarige Maria S., de Leidse gifmengster, veroordeeld voor tientallen vergiftigingen. Ze wordt verantwoordelijk gehouden voor de dood van zeker 23 mensen. Ze zou de mensen om het leven hebben gebracht, om verzekeringsgeld op te strijken.
Zelfs haar eigen advocaat, mr. Vaillant, vond dat er nooit eerder een ‘grooter onmensch op de bank der beschuldiging’ gezeten had. Hij voerde zijn taak met ‘een gevoel van walging en afgrijzen’ uit.
In totaal stonden er meer dan negentig vergiftigingen op de tenlastelegging. Een deel van die misdrijven heeft S. ook bekend. Ze zal voor haar straf worden overgebracht naar de vrouwengevangenis van Gorinchem.
‘Goeie Mie’
Maria S. stond in Leiden beter bekend als ‘Goeie Mie’ en had voordat haar misdaden duidelijk werden, een uitstekende reputatie. Ze werd gezien als iemand die zich vaak over ouderen en zieken ontfermde. Twee jaar geleden werd duidelijk dat deze zorgzame vrouw een nogal lugubere dubbele agenda had.
De vrouw liep in december 1883 tegen de lamp na de dood van de familie Frankhuizen. De vader van het gezin werd, na het eten van gortepap, in erbarmelijke toestand bij een arts gebracht. Het slachtoffer overleed en de arts had al vrij snel door dat er sprake was van een vergiftiging. Bij Frankhuizen thuis waren toen ook de moeder en een zoontje overleden.
Volgens omwonenden was S. de vorige dag nog in de woning van de slachtoffers geweest, terwijl de rest van de familie niet thuis was.
Arrestatie van Goeie Mie. Fragment uit een litho van Roelof Raar (1885)
Verzekering
Een dag later werd S. (15 december 1883) aangehouden. Bij haar werden de verzekeringspapieren voor een uitvaart voor de minderjarige Frankhuizen gevonden. Enkele dagen later bekende ze dat ze de familie om het leven had gebracht.
Zoals gebruikelijk is, sluiten veel mensen een verzekering
af, om de kosten voor een latere uitvaart te dekken. Dat kan soms meerdere
keren gedaan worden voor één persoon. En het is ook mogelijk voor iemand anders
een verzekering af te sluiten, bijvoorbeeld van buiten de familie.
In de woning van S. werden meerdere van dit soort
verzekeringspapieren gevonden.
Vergiftiging
In de lichamen van de familie Frankhuizen werden sporen van arsenicum
gevonden. Dat is een middel dat al vrij snel zorgt voor braken en diarree die
lange tijd aanhoudt. De slachtoffers overlijden vaak aan uitdroging.
Het middel is normaliter niet te koop, maar veel apothekers
zijn niet zo strikt met de voorschriften dat arsenicum vermengd moet worden met
witkalk.
Meer gevallen
In de weken daarna meldden zich steeds meer mensen bij de politie, met verdachte sterfgevallen waarbij S. mogelijk een rol bij zou hebben gespeeld.
‘Goeie Mie’, zoals de vrouw vanwege haar ‘barmhartigheid’ in Leiden werd genoemd, zorgde vaak voor ouderen en zieken. In veel gevallen sloot ze daarbij een begrafenisverzekering af. In veel gevallen kreeg de vrouw ook een deel van de erfenis, als betaling voor de zorg die ze had verleend en omdat ze vaak een goede band had opgebouwd met de overlevende en hun nabestaanden.
Veel van de slachtoffers van S. kwamen uit haar eigen familiekring:
een schoonzus, een neef. Voor de dood van haar neef Willem ontving ze 149
gulden. In totaal zou ze twee- tot drieduizend euro verdiend hebben met de verzekeringen.
Voor het onderzoek werden zestien lichamen opgegraven en onderzocht. Bij veertien lichamen werd arsenicum gevonden.
Hoe ging het verder?
‘Goeie Mie’ is nog altijd recordhouder als het gaat om het aantal vergiftigingen. Veel deskundigen hebben zich daarna gestort op de vraag ‘waarom?’.
Geld is waarschijnlijk de belangrijkst reden, maar er speelt meer, zegt
historicus Stefan Glasbergen. De vrouw had in haar leven al heel wat
meegemaakt.
Maria Swanenburg groeide op in een arm gezin. Vijf van haar
broers en zussen overleden voordat ze volwassen werden. Zelf had ze niet veel
meer geluk. Van haar negen kinderen overleden er zes op jonge leeftijd. Kort na
het zesde sterfgeval, begonnen de moorden.
Geld lijkt niet altijd de belangrijkste ingeving. Vaak heeft ze haar gedrag nauwelijks onder controle. Zo heeft ze bij de wake van twee van haar slachtoffers, alle aanwezigen vergiftigd, door arsenicum in hun koffie te doen. Wat hiervoor de aanleiding was is niet duidelijk, want van geldelijk gewin was hier geen sprake.
Opbrengsten
Voor de dood van haar neef Willem ontving ‘Goeie Mie’ een
geldbedrag van 149 gulden. Dat is omgerekend naar huidige maatstaven een bedrag
van € 1 658,-. Het totaalbedrag dat ze verdiende, ligt omgerekend naar huidige
bedragen tussen de € 22.000,- en € 33.000,-.
Daarnaast ontving ze vaak ook nog betalingen voor de zorg en
delen van erfenissen. Geen gigantische bedragen, maar voor een 19e
eeuwse vrouw uit het arme deel van Leiden, toch een behoorlijke hoeveelheid
geld.
Goeie Mie zou nog altijd in het Guinness Book of World Records staan als recordhouder vergiftigingen. Het precieze aantal loopt volgens de bronnen nogal uiteen. Die lopen van 93 tot 97. Ook het dodental (23 tot 27) is niet helemaal duidelijk.
LEIDEN – Meerdere huizenblokken in Leiden zijn weggevaagd door een explosie op een schip met buskruit. Volgens de eerste berichten zijn er tientallen doden, mogelijk zelfs meer dan honderd. Ook honderden woningen zijn verwoest of zwaar beschadigd.
Op het schip, dat bijna 18.000 kilo buskruit vervoerde, was rond kwart over vier eerst een kleine ontploffing. Daarna volgde een veel grotere explosie, die tot in Den Haag te horen was.
Het schip Delfs Welvaren, was onderweg van Haarlem naar Delft en lag aangemeerd aan de Steenschuur, de gracht waar de explosie plaatsvond.
[youtube id=”LI5oUwribSw”]
Reddingswerkzaamheden
Meteen na de klap kwam de hulpverlening op gang. Op sommige plekken zijn mensen onder het puin vandaan gehaald, maar voor veel slachtoffers kwam de hulp te laat.
Onder de vermisten zijn twee hoogleraren van de Universiteit van Leiden. Het gaat om Jean Luzac, die ook uitgever is van de Gazette de Leyde, en Adriaan Kluit.
Een bijkomend probleem voor de hulpverleners is dat veel ramptoeristen een kijkje willen nemen bij het getroffen gebied. Ook zijn spullen gestolen uit de puinhopen. De gemeente weert daarom ongenode gasten en laat alleen eigenaren van één van de panden toe of mensen die meehelpen met opruimen.
De ravage in het centrum van Leiden is gigantisch. Meerdere huizenblokken zijn compleet verdwenen. Zo is de Katholieke schuilkerk volledig verwoest. Het gaat waarschijnlijk nog weken duren voordat het puin is geruimd.
Lodewijk Napoleon
Koning Lodewijk Napoleon was al een paar uur na de explosie ter plaatse. Hoe lang hij in Leiden blijft is niet duidelijk. Hij heeft een deel van het leger de opdracht gegeven om te helpen bij de opruimwerkzaamheden.
Of er ook financiële hulp komt voor de stad Leiden en de getroffen burgers is nog niet bekend.
Koning Lodewijk Napoleon (l.) bezoekt de slachtoffers van de kruitramp in Leiden. Op de achtergrond de kerk die later naar Lodewijk werd vernoemd. Illustratie Rijksmuseum
Oorzaak
Over de oorzaak van de ontploffing is nog niet veel duidelijk. Volgens ooggetuigen werd aan boord van het schip gekookt. Op het dek was een emmertje met geschilde aardappelen gezien. Ook hadden mensen gebakken schelvis geroken.
Veel mensen wijzen naar Adam van Schie, de schipper, maar hij zou niet op het schip zijn geweest. Aan boord waren wel twee zoons van Van Schie en een knecht.
Dit artikel gaat verder onder deze advertentie
Schuldvraag
Inmiddels rijst ook de vraag wat het kruitschip in Leiden deed. Waarom lag het midden tussen de huizen?
Volgens de plaatselijke verordening is het vervoeren van buskruit per schip niet verboden binnen een stad, zolang de opslag maar buiten de bebouwde kom ligt.
Wel is het bij legertransporten gebruikelijk dat de lading wordt bedekt met brandwerende kleden en dat de luiken worden gesloten, maar dat was niet het geval. Ook is het verplicht om professionele begeleiders aan boord te hebben, maar dat was niet het geval. De regels over het vervoeren van buskruit zijn overigens niet wettelijk vastgelegd.
Hoe ging het verder?
Het totaal aantal slachtoffers is nooit duidelijk geworden. Dat ligt ergens tussen de 154 en 165. Ook stonden sommige namen tweemaal op de lijst. Het identificeren van de slachtoffers was een bijzonder lastige klus, omdat de technologie lang niet zo ver ontwikkeld was als nu. Vaak werden kledingstukken, juwelen, horloges of riemgespen gebruikt om slachtoffers te identificeren.
Koning Lodewijk Napoleon ontpopte zich als een betrokken en medelevende vorst. Niet alleen gaf hij soldaten de opdracht mee te helpen bij het puinruimen, ook stelde hij 30.000 gulden uit zijn privévermogen beschikbaar voor een rampenfonds. Verder hoefden inwoners van Leiden de eerstkomende tien jaar geen (of minder) belasting te betalen.
Ook de schuldvraag is nooit opgelost. Dat Adam van Schie niet aan boord was, is duidelijk. Of hij het transport beter had moeten faciliteren (hij liet het onder andere over aan zijn onervaren zoon en zijn gehandicapte broertje) is natuurlijk wel een vraag die blijft staan.
Uiteindelijk wordt de zaak geseponeerd, omdat alles rondom buskruit ‘staatsgeheim’ is.
Reacties uitgeschakeld voor Engelse puriteinen vertrekken vanuit Delfshaven naar Amerika
DELFSHAVEN – Een groep van enkele tientallen religieuze vluchtelingen is vandaag vertrokken vanuit Delfshaven. De groep is onderweg naar Amerika, waar ze een nieuw bestaan willen opbouwen. De groep vluchtte ruim tien jaar geleden vanuit Engeland en kwam terecht in Leiden.
In Delfshaven stapten de gelovigen aan boord van de Speedwell. In Southampton zal het vrachtschip Mayflower zich bij hen voegen.
De groep arriveerde gisteravond in Delfshaven. Er werd nog een dienst gehouden in de Sint Antoniuskapel.
Vandaag volgde een indrukwekkend afscheid. Dominee John Robinson, die al jarenlang de leider is van de groep, maar die niet meereist richting Amerika, ging in gebed.
De groep vertrok in 1607 vanuit het plaatsje Scrooby, bij Nottingham, richting Holland. Ze werden in eigen land vervolgd, vanwege hun streng puriteinse geloof. Na een kort verblijf in Amsterdam kwamen de meeste puriteinen in Leiden terecht.
Pelgrimsvaderkerk
Leiden
De afgelopen jaren groeide de gemeenschap van dominee Robinson uit tot een gemeente van zo’n driehonderd volgelingen. Ze woonden in een twintigtal huisjes in de omgeving van de Pieterskerk.
Het leven was geen vetpot voor de gemeente van Robinson. De huizen waren klein, vaak niet meer dan één kamer groot. De meeste puriteinen waren onopgeleide mensen, die werken op het land gewend waren. In Leiden moesten ze lange dagen maken als wever, hoedenmaker of wolkammer , vaak zes dagen in de week. De tijd die overbleef werd besteedt aan het geloof.
Howel de puriteinen in Leiden alle ruimte kregen om hun geloof te belijden, was het toch niet helemaal naar hen zin. Ze waren niet te spreken over de manier van leven van de rest van de mensen in Leiden. Die leefden, volgens de puriteinen, niet zoals God het bedoeld had.
Verhuizing
Vooral de laatste drie jaar ontstond er binnen de groep puriteinen de drang om weer verder te trekken, naar een plek waar ze een nieuwe start konden maken: Amerika. Een deel van de groep vond dat de vrijheid die ze kregen ervoor zorgden dat een deel teveel geïntegreerd raakten.
Het einde van het twaalfjarig bestand, volgend jaar, en daarmee een dreiging van een hervatting van de oorlog met Spanje is ook een van de redenen die genoemd wordt om te verhuizen.
Een ander argument was de verschijning van een komeet, eind 1618. Door veel mensen werd de verschijning van een komeet gezien als onheilstijding.
Niet alle puriteinen waren van plan te vertrekken. Het zou slechts om een deel gaan. Naast dominee Robinson blijven er een kleine tweehonderd volgelingen achter in Holland.
Dit artikel gaat verder onder deze advertentie
Eigendommen
In samenspraak met de puriteinen die in Engeland waren achtergebleven, werd besloten om opnieuw te verhuizen. Dit keer zou Virginia in Amerika de eindbestemming zijn.
Via de Merchant Adventurers, een Engelse handelsonderneming, werd de overtocht geregeld. Daar moesten de puriteinen wel flink voor in de buidel tasten. Ze moesten al hun eigendommen verkopen, om de overtocht te betalen.
De handelsonderneming is in onderhandeling met het verplaatsen van de magazijnen van Middelburg naar Delft, omdat die stad verder naar het noorden ligt, en hoogstwaarschijnlijk minder snel last krijgt van Spaanse troepen, als de vijandingheden weer losbarsten. De schepen van Merchant Adventurers lagen daarom al enige tijd in Delfshaven.
Over enkele dagen zal de Speedwell arriveren in Southampton, waar ook de rest van puriteinen zich bij hen zal voegen, aan boord van de Mayflower.
Hoe ging het verder?
De tocht verliep moeizaam. In Southampton werd ontdekt dat de Speedwell lek was. Toch vertrok het schip vanuit Southampton om niet veel later terug te keren. Er werd niet gewacht op de Speewell en alleen met de Mayflower maakten de Pilgrim Fathers, zoals we ze nu kennen, de overtocht naar Amerika.
Ook die reis liep niet helemaal goed. Door een zware storm kwamen de puriteinen veel verder naar het noorden uit, bij Massachusetts. Daar werd onder meer de stad Plymouth gesticht.
De puriteinen worden gezien als ‘the seed of the nation’. Tal van Amerikanen stammen direct of indirect af van deze migranten, zoals presidenten Rooseveld, Bush jr. en Bush sr.
Op Thanksgiving (elke vierde donderdag in november) wordt stilgestaan bij de aankomst van de Pilgrim Fathers in Amerika. Er zijn ook parallellen tussen het Thanksgivingfeest en het Leidens Ontzet, zoals dat jaarlijks in Leiden wordt gevierd.
LEIDEN – Een groep van zo’n honderd religieuze vluchtelingen uit Engeland heeft zich gemeld in Leiden. Hun leider, predikant John Robinson, heeft in een brief aan het stadsbestuur een officieel verzoek gedaan om zich te mogen vestigen in de stad. Het stadsbestuur is daarmee akkoord gegaan.
De vluchtelingen zijn ongeveer een jaar geleden vertrokken uit het plaatsje Scrooby, niet ver van Nottingham. Ze belijden het streng-christelijke puriteinse geloof en zijn uit de Anglicaanse kerk gestapt. Omdat ze worden vervolgd, besloot de groep naar Holland te vertrekken.
Holland staat al jaren bekend vanwege het feit dat religieuze minderheden er niet vervolgd worden. Het gewest is daarom een magneet voor groeperingen die in eigen land worden vervolgd. De nieuwkomers zorgen voor een grote economische impuls. Ook de relatieve rust, nu de oorlog met Spanje even stil ligt, zoegt ervoor dat Holland een aantrekkelijke plek is geworden.
Een eerdere poging van de groep om naar Nederland te komen mislukte twee jaar geleden. Het is niet toegestaan om Engeland zonder toestemming te verlaten. Een tweede poging slaagde dus wel.
Haven van Amsterdam. Pieter Bast (rond 1600)
Amsterdam
De groep kwam eerst in Amsterdam terecht. In de jaren ervoor waren er al veel Engelsen naar Amsterdam gekomen. Niet alleen politieke vluchtelingen, maar ook kooplieden en soldaten.
De puriteinen schelen wat betreft hun opvattingen niet veel van de protestante Nederlanders. Toch stichten de puriteinen eigen kerken en gingen ze niet naar een Nederlandse kerk. Al snel ontstonden er binnen de puriteinse kerken ruzies over het beleid.
De groep uit Scrooby was bang om in de ruzies meegesleept te worden en besloot daarom na een jaar Amsterdam te verlaten. De puriteinen kozen voor Leiden, de tweede stad van Holland, omdat de stad een periode van ongekende bloei meemaakte. Ook de aanwezigheid van de calvinistische Universiteit speelde een rol.
Dit artikel gaat verder onder deze advertentie
Leiden
In de raadsvergadering vandaag werd het officiële verzoek van de puriteinen om zich hier te vestigen besproken. In de brief legde Robinson uit dat hij met ongeveer honderd volgelingen in de stad komen wonen en dat ze daar aan het werk zouden gaan.
“Jan Rabarthsen, dienaar van het goddelijke woord, en zo’n 100 mannen en vrouwen behoren tot de Christelijk Gereformeerde religie, allen geboren in het Koninkrijk van Groot-Brittannië, geven met de nodige eerbied en onderdanigheid te kennen dat ze omstreeks de eerste mei zich willen vestigen in deze stad, met alle vrijheid van dien, om er hun werk te doen, zonder iemand tot last te zijn. Zij richten zich tot U eerzame stadsbestuurders en bidden U bij deze om hen toestemming te verlenen om het gevraagde te mogen uitvoeren”
(Ruwe vertaling van de brief van John Robinson aan het Leidse stadsbestuur, 1609)
Het stadsbestuur antwoordde dat geen enkel eerlijk persoon geweigerd kon worden uit de stad, mits de groep zich zou houden aan de wetten die in de stad gelden. Maar eigenlijk waren de puriteinen helemaal niet verplicht om toestemming te vragen.
Plek
Waar de Engelse nieuwkomers precies gaan wonen is nog niet duidelijk. De kans dat ze een kerk gaan bouwen in de stad is niet groot, omdat ze die dan zelf moeten financieren. Ze mogen in ieder geval geen gebruik maken van de bestaande kerken in de stad.
Hoe ging het verder?
De groep van Robinson bleef uiteindelijk elf jaar in Leiden. Onder Robinson groeide de gemeente uit tot zo’n 300 leden. Er werden meerdere huisjes gebouwd in de buurt van de Kloksteeg. In een van die huizen werden waarschijnlijk de diensten gehouden.
De Engelse autoriteiten kregen lucht van de gevluchte puriteinen. De Engelse ambassadeur kwam verhaal halen in Leiden, maar de stad bleef bij het besluit dat Robinson en zijn volgelingen welkom waren in de stad. Het verhaal dat ze gevlucht waren, werd door het stadsbestuur afgedaan als nonsens.
Robinson maakte naam. Hij ging aan de slag bij de Universiteit en speelde ook een rol bij de Synode van Dordrecht. Hij zou meerdere keren bij deze ‘kerkenvergadering’ in discussie zijn gegaan met remonstranten en zou die discussie ook hebben gewonnen.
Tien jaar later besloten de meeste puriteinen toch maar weer te vertrekken uit Leiden. Een groot deel van hen had nauwelijks geld en leefde in armoede. Ook keken ze met argwaan naar hoe Hollanders hun geloof beleden. Dat ging er volgens de puriteinen veel te vrij aan toe.
Daarnaast speelde het einde van het twaalfjarig bestand met Spanje een rol om te vertrekken. En in het voorjaar werd een van de puriteiten gedood, omdat hij werd aangezien voor een remonstrant.
Ongeveer honderd gelovigen gingen naar Amerika. Via Delfshaven (Rotterdam) en Engeland kwamen ze met Mayflower in Engeland. Deze groep wordt ook wel de Pilgrim Fathers genoemd.
LEIDEN – De bekende botanicus Charles Clusius is aangekomen in Leiden. Hij gaat meewerken aan de bouw van de botanische tuin bij de universiteit. Waarschijnlijk heeft hij ook de tulp bij zich, die in het buitenland al erg beroemd en geliefd is.
Charles Clusius werd vorig jaar gevraagd om naar Leiden te komen. De 67-jarige Clusius werkte eerder in Frankrijk, Duitsland, Spanje en Portugal. Ook was hij jarenlang aangesteld aan het hof bij keizer Maximiliaan II van Oostenrijk.
In de jaren dat Clusius in het buitenland actief was, ontdekte hij meer dan 200 nieuwe plantensoorten. Veel van die ontdekkingen verwerkte hij in een boek, dat hij schreef in het Latijn.
Tulp
Een van de bekendste bloemen waar Clusius zich mee bezig houdt is de tulp. De tulp is familie van de lelie. De bloem komt oorspronkelijk uit Kazachstan, maar is via het Osmaanse Rijk in Europa terechtgekomen.
Dertig jaar geleden werd al eens een vracht tulpenbollen in Antwerpen verscheept. Het verhaal gaat dat een koopman de tulpen aanzag voor uien. Teleurgesteld in de smaak, gooide hij de bollen op een composthoop. Daar groeiden een jaar later tulpen.
Carolus Clusuis, 1601
Cadeau
Clusius kwam in zijn Weense periode voor het eerst in aanraking met de tulp. De bloem was door Sultan Suleyman de Eerste cadeau gegeven aan Ogier Gisleen van Busbeke, een Vlaamse diplomaat in dienst van keizer Maximiliaan II. Van Busbeke was bevriend met Clusius.
Vorig jaar, vlak voor zijn dood stuurde Van Busbeke wat tulpenzaadjes naar Clusius. De botanicus plantte de zaadjes. De verwachting is dat hij de opgekweekte tulpenbollen meeneemt naar Leiden.
Dit artikel gaat verder onder deze advertentie
Duur
De keuze van Clusius om de bollen te kweken en niet te verkopen is opvallend, omdat de tulpen bijzonder veel geld waard zijn. Maar Clusius heeft altijd volgehouden dat hij de wetenschappelijke waarde van de bloemen en planten die hij beschrijft in zijn boeken belangrijker vindt dan de financiële waarde.
Niet alleen hier zijn de tulpen duur en zeldzaam. Dat geldt ook in het Osmaanse Rijk, waar de tulpen vandaan komen. Zo draagt Sultan Suleyman de Eerste ze als teken van macht en rijkdom soms een tulp in zijn tulband. Elk jaar wordt in Istanboel een groot feest gegeven als de tulpen in bloei stonden.
Hoe ging het verder?
Ja, er kwamen tulpen naar Leiden. Clusius maakte complete beschrijvingen van de tulpen in de botanische tuin van Leiden. Maar een deel van de kostbare bloemen werd gestolen.
In de loop van de jaren kwamen er steeds meer tulpen in de Lage Landen, maar niet genoeg om aan de vraag te voldoen. De prijzen werden torenhoog, totdat een tulpenbol meer opleverde dan een Amsterdams grachtenpand.
In 1637 klapte de tulpenbubbel en bleven tal van speculanten met grote schulden achter.
Clusius werd in het jaar nadat hij in Leiden arriveerde hoogleraar. Hij overleed in 1609, zodat hij de tulpenmania, die hij min of meer ontketende, niet eens meemaakte.
Behalve bij de verspreiding van de tulp, speelde Clusius een belangrijke rol bij de verspreiding van de aardappel.
LEIDEN – Regeringstroepen zijn er niet in geslaagd om de opstandige stad Leiden in te nemen. Een tweede belegering van de stad mislukte, omdat de verdedigers van de stad hulp kregen van de Watergeuzen. Deze opstandelingen hadden de omgeving van de stad onder water gezet en kwamen met schepen de uitgehongerde inwoners van Leiden te hulp.
In de afgelopen maanden is ongeveer een derde van de inwoners van de stad (6.000 van de 18.000) omgekomen door honger en pest.
In Leiden is een groot feest uitgebarsten. De inwoners van de stad eten vooral de haring en wittebrood, die door de Watergeuzen zijn meegenomen.
Beleg
Leiden koos, net als veel andere steden, een paar jaar geleden de kant van de opstandelingen na de Eerste Vrije Statenvergadering in Dordrecht. Tegenstanders van de opstand werden de stad uitgezet.
Bij zijn poging om de orde te herstellen stuurde landvoogd Alva zijn zoon Don Frederik en generaal Valdez om Leiden te belegeren.
De eerste belegering werd door Leiden doorstaan. Het stadsbestuur was gewaarschuwd en had nodige voorbereidingen getroffen. Er was genoeg voedsel ingeslagen om een lang beleg vol te houden. Na vier maanden moest Valdez het beleg afbreken. Zijn troepen waren nodig om een aanval van Willem van Oranje in Limburg af te slaan.
Ervan overtuigd dat Valdez niet terug zou komen, weigerde het Leidse stadsbestuur, ondanks waarschuwingen van Willem van Oranje, opnieuw voorbereidingen te treffen. De Spaanse stellingen buiten de stad bleven intact en de voorraden werden niet aangevuld.
Toen Valdez zo’n vier maanden geleden terugkeerde was het dan ook voor de Spanjaarden een fluitje van een cent om de belegering weer te hervatten.
(Beelden: De Lakenhal, Leiden)
Communicatie
Toch blijkt tijdens het beleg dat de stad niet hermetisch van de buitenwereld is afgesloten. Drie broers Speelman slagen erin om een stel duiven de stad in te smokkelen, zodat er gecommuniceerd kan worden met de opstandelingenleiders in Delft.
Aan de andere kant, weten ook mensen de stad te verlaten die op de hand zijn van Valdez. Op die manier weten de belegeraars dat er nauwelijks eten in de stad is.
Dit artikel gaat verder onder deze advertentie
Opstand
Terwijl de honger en de pest huishouden in Leiden, probeert Valdez het stadsbestuur en de bewoners van Leiden over te halen om het verzet te staken. Er worden meerdere voorstellen gedaan om de stad en de bewoners te sparen, wat de onrust in de stad versterkt.
Stadssecretaris Van Hout en commandant Van der Does van de lokale troepen willen van een overgave niets weten. Eerder werd er in Naarden en Haarlem een bloedbad aangericht door regeringstroepen, omdat die steden zich ook aan den kant van de opstandelingen hadden geschaard.
De communicatie met opstandelingenleider Willem van Oranje sterkt het stadsbestuur in het verzet tegen overgave.
Frans Hogenberg (1540-1590)
Bevrijding
Na ruim drie maanden voorbereidingen, lijkt er schot in de zaak te zitten. In september worden bij Rotterdam en Capelle aan den IJssel de dijken doorgestoken. Daardoor zou het gehele achterland – en dus ook de omgeving van Leiden – onder water komen te staan.
De inundatie van het gebied is een langzaam proces. Het duurt tot ongeveer een maand voordat er een sterke zuidenwind optreedt en het water in grote hoeveelheden naar Leiden wordt gestuwd.
Afgelopen nacht stortte een deel van de verzwakte stadsmuren in. De belegeraars die bang waren voor een uitval van de verdedigers, zette het door een dikke laag water op een lopen.
Volgens ooggetuigen zou een kleine weesjongen door het gat in de stadsmuur naar buiten geklommen zijn. Hij ontdekte een pot met hutspot, die was achtergelaten door de gevluchte troepen. De jongen, Cornelis Joppens haast zich terug naar de stad om de mensen daar het nieuws te vertellen dat de belegering voorbij is.
Vanmorgen rond 8 uur kwamen ook de Watergeuzen op hun platbodems de stad binnen varen. Zij namen haring en wittebrood mee voor de hongerende bevolking.
Toch nog onvrede
Niet iedereen in het gebied is blij met de bevrijding van Leiden. Het onder water zetten van de omgeving heeft vele honderden boeren getroffen. Het water is deels zout, zodat de akkers in slechte staat achter bleven.
De Hoogheemraadschappen van Rijnland, Delfland en Schieland hebben al protest aangetekend bij de leiders van de opstand.
Hoe ging het verder?
Waarschijnlijk is het Leidens Ontzet (samen met de Inname van Den Briel) het langs worden herdacht in onze regio. Elk jaar op 3 oktober vinden er in Leiden grote feesten plaats, waarbij hutspot, haring en wittebrood wordt gegeten.
Nog geen vier maanden na het ontzet wordt de Universiteit geopend.
HOLLAND – De golf van vernieling in kerken, die zich eerst leek te beperken tot Frankrijk, Wallonië en Vlaanderen, heeft dan toch het zuiden van Holland bereikt. In Delft, Brielle, Leiden en Den Haag kerken vernield. Beelden van heiligen worden kapotgemaakt, altaren gesloopt en waardevolle spullen gestolen.
Hoeveel kerken inmiddels het slachtoffer zijn geworden van deze overwegend calvinistische relschoppers is niet duidelijk. Maar waarschijnlijk gaat het om tientallen godshuizen alleen al in het zuidelijk deel van Holland.
Beeldenstormers aan het werk (F. De Witt-Huberts, Het beleg van Haarlem. Haarlems heldenstrijd in beeld en woord 1572, Haarlem 1944)
Op sommige plaatsen ging de ‘beeldenstorm’ gepaard met geweld. Over aantallen gewonden is niets bekend.
De vernielingen verlopen vaak via een vast patroon. Zodra het nieuws bekend wordt dat er in kerken in steden in de buurt gesloopt zijn, reageren de meeste partijen op dezelfde wijze.
De kerken halen -voor zover mogelijk- hun waardevolle spullen uit de kerk. Het stadsbestuur probeert vernielingen te voorkomen en de calvinisten verzamelen zich juist om zoveel mogelijk schade te veroorzaken.
Delft
De eerste meldingen van slooppartijen in kerken kwamen afgelopen zaterdag uit Delft.
Dat de woede als eerste naar buiten kwam in Delft is niet verwonderlijk. Al twee maanden geleden werd het verzoek gedaan aan het stadsbestuur om de calvinistische predikant Albrecht van der Houff een dienst te laten houden in het Sint Jorisgasthuis. Dat werd afgewezen.
De diensten gingen wel door, buiten de stad, waar het stadsbestuur niets tegen kon doen.
De Beeldenstorm, 1566, Jacobus Buys, 1784 – 1786. Rijksmuseum
Toen het nieuws van de beeldenstorm in Antwerpen en Amsterdam ook in Delft bekend werd, trokken de eerste relschoppers richting de Oude Kerk. Onder leiding van de rijke Delftenaar Adriaan Menninck werd een begin gemaakt met het slopen van de beelden in de Oude Kerk. Sommige mensen die meededen aan de vernielingen zouden ook betaald zijn om te helpen.
De plaatselijke autoriteiten slaagden erin om de relschoppers uit de kerk te krijgen. Maar die doken later die dag ook weer op bij de Nieuwe Kerk. Ook daar werden ze weggejaagd en werd de wacht verdubbeld.
In de vroege zondagochtend kwamen de beeldenstormers terug om de klus af te maken in de Oude en de Nieuwe Kerk. De koster werd gedwongen om de deuren te openen en alle beelden die nog niet op een veilige plek gebracht waren gingen aan diggelen.
Toen de plaatselijke politiechef om 5 uur ’s ochtends ter plaatse kwam, waren de relschoppers nog volop bezig. Hij slaagde er in om nog wat van de vernielingen tegen te houden.
Bij het Franciscanerklooster werden de beeldenstormers verjaagd. Zij hadden het niet zozeer voorzien op de beelden, maar meer op de voedselvoorraad in het klooster.
Vandaag heeft Menninck namens de beeldenstormers nogmaals het verzoek gedaan om de kerken te openen zodat Van der Houff een preek kan houden. Op dat verzoek is nog niet gereageerd.
Leiden
In de Sleutelstad was het nieuws over de Amsterdamse beeldenstorm al een vrijdag bekend. Op die dag begon het kerkbestuur om alle waardevolle spullen in veiligheid te brengen.
Pieterskerk in de Atlas de Wit 1698 – Wikipedia
Gisteren hield het stadsbestuur met de politie en lokale ambtenaren een crisisoverleg, toen de koster van de Sint-Pieterskerk kwam melden dat er mensen de kerk waren binnengedrongen. De beeldenstormers werden door de burgemeester en de politie uit de kerk gezet en het gebouw werd gesloten.
Afgelopen nacht kwamen de mannen opnieuw de kerk binnen. Ze vernielden de beelden van de twaalf apostelen. Later in de ochtend werden ook de Onze Lieve Vrouwenkerk en de Sint-Pancratiuskerk toegetakeld.
Volgens lokale bronnen is het nog steeds niet rustig in Leiden. Actievoerders zouden teksten scanderen als “Ook hier moet gebeuren wat elders geschied is.”
Geen enkele kerk in de stad zou ontzien worden. Ook het Franciscanerklooster buiten de stad heeft te maken met zware vernielingen. Ook wordt er op grote schaal gestolen.
Brielle
In Brielle was de situatie gisteren opvallend anders. Daar is het stadsbestuur en het justitiële apparaat juist aanhanger van het calvinisme.
Onder de aanvoerders van de beeldenstorm was politiechef Ewoud Cornelis. Hij zorgde ervoor dat juist de beeldenstormers beschermd werden. Hij kon daarbij rekenen op steun van burgemeester Heyndricks.
De beeldenstormers kregen uitgebreide aanwijzingen. Op die manier ging het interieur van het Sint-Catharinaklooster en het Clarissenklooster eraan, net als het klooster net buiten de stadsmuren in Rugge.
De twee grote kerken, de Sint-Catharinakerk en de Maeslantkerk, bleven voorlopig gespaard, omdat ze vergrendeld waren.
Den Haag
In Den Haag wilde men gisteren op een vreedzame en ordentelijke wijze de kerken ontdoen van de omstreden heiligenbeelden.
Adriaan Menninck, die de afgelopen dagen ook een prominente rol speelde bij de beeldenstorm in Delft, eiste van het Hof van Holland dat ze werklieden beschikbaar zouden stellen om te helpen bij het weghalen van de beelden. Ze beweerden dat ze orders van de autoriteiten hadden om de beelden te slopen.
Het Hof van Holland stuurde twaalf werklui mee om de klus te klaren, in de hoop dat alles zonder problemen zou verlopen.
Dat gebeurde niet. Ondanks bewaking van de kerk, slaagden sommige beeldenstormers er toch in om ook in de kerk te komen. De Grote Kerk en het Dominicaner klooster werden ontdaan van beelden, maar niet op de ordentelijke manier die de autoriteiten voor ogen stond.
Niet overal
De beeldenstorm bleef niet beperkt tot de grotere steden. Ook in Heenvliet, Wassenaar en Voorburg zijn kerken aangevallen.
Maar in andere grote steden in het Zuidelijk deel van Holland, zoals Dordrecht, Rotterdam en Gouda is het tot nu toe rustig gebleven.
Aanleiding
Het is nog niet duidelijk wat de golf van vernielingszucht in ons land heeft veroorzaakt. Als belangrijkste oorzaak wordt de opkomst van het calvinisme genoemd. Veel beeldenstormers zijn aanhanger van deze vorm van protestantisme. De autoriteiten zijn doorgaans rooms-katholiek.
Volgens de calvinisten behoort een kerk sober ingericht te zijn, zonder opsmuk en zonder beelden van allerlei heiligen.
Hagenpreken buiten Antwerpen, 1566, Jan Luyken, 1679 – 1684
Ook de vervolging en de behandeling van de calvinisten zou daarbij een rol spelen. De protestanten mogen geen eigen diensten houden. Daarom komen ze vaak bijeen in de buitenlucht, de zogenaamde ‘hagepreken’. Wie wordt betrapt kan rekenen op vervolging.
Maar daarnaast speelt sociale ontevredenheid een rol. Het mislukken van de oogst en een blokkade van de Oostzee zorgt voor hoge voedselprijzen en een groeiende armoede.
De katholieke kerk was rijk. De interieurs bevatten veel goud en zilver en dure kunst. Veel relschoppers werden ingehuurd en kregen zelfs een dagloon om mee te slopen.
De eerste problemen ontstonden jaren geleden in Frankrijk, waar de protestantse Hugenoten al in 1560 losgingen in kerken in Rouen en La Rochelle. Nadat de Hugenoten de oorlog werd verklaard, weken velen van hen uit, onder meer naar Vlaanderen en Wallonië.
Niet toevallig ging daar de beeldenstorm verder. Op 10 augustus, ruim twee weken geleden, werd in het Westerkwartier, de zuidwestelijke hoek van het graafschap Vlaanderen, na een hagenpreek de eerste kerk ontdaan van beelden.
Daarna verspreidde de onrust zich over de Zuidelijke Nederlanden. Vaak trokken de beeldenstormers in groepen van stad naar stad of van dorp naar dorp. Begin vorige week bereikten de problemen ook Antwerpen, Gent, Breda en Den Bosch. Daarna kwamen ook de Noordelijke Nederlanden aan de beurt.
Gevolgen
Overhandiging van het Smeekschrift der Edelen aan de landvoogdes Margaretha van Parma, 1566, Simon Fokke, 1729 – 1766. Rijksmuseum
Eerder dit jaar hadden honderden edelen een verzoek ingediend bij Margaretha van Parma, de landvoogdes, om de vervolging van calvinisten af te schaffen. Zij schortte de inquisitie toen tijdelijk op, zodat de edelen hun smeekbede persoonlijk aan koning Filips II konden overhandigen.
De kans dat die smeekbede ingewilligd wordt lijkt door de uitbrak van deze grootscheepse rellen vrij klein. Ook lijkt de politieke rol van Margaretha van Parma zo goed als uitgespeeld, door de ruimte die zij bood aan de adel die het waagden om tegen Filips II in te gaan.
De koning heeft nog niet gereageerd op de onrust.
[column size=one_third position=first ]Hoe ging het verder?
Het duurde nog wel even voordat de rust was teruggekeerd in de Nederlanden. De beeldenstorm in onze regio maakte deel uit wat nu de ‘tweede golf’ genoemd wordt (die in het Westerkwartier maakte deel uit van de eerste golf).
Er kwam nog een derde golf, vooral in het noorden en oosten van ons land. In sommige andere steden vonden opnieuw slooppartijen plaats, zoals Delft en Brielle.
Sommige steden gaven daarna wel toestemming om preken te houden in kerken, vaak uit angst voor nieuwe problemen.
Verspreiding van de Beeldenstorm. Wikipedia
Reactie
Koning Filips II probeerde de orde te herstellen door de Hertog van Alva naar de Nederlanden te sturen. Om zijn leger te betalen werd de Tiende Penning ingevoerd.
[/column]
[column size=one_third position=middle ]
Die belasting zorgde ervoor dat de onvrede met de Spanjaarden alleen maar groter werd.
Landvoogdes Marghareta van Parma was het totaal niet eens met de methoden van Alva en stapte op. De hertog was haar opvolger. Hij maakte korte metten met alle bekende beeldenstormers. Vaak moesten ze al hun bezittingen afstaan. De meeste beeldenstormers sloegen dan ook op de vlucht.
Een paar maanden na de beeldenstorm brak in sommige steden al een opstand uit tegen de Spanjaarden. Maar omdat het nog twee jaar zou duren voordat de rebellen een eerste slag zouden winnen (die bij Heiligerlee), wordt die datum (23 mei 1568) officieel aangeduid als het begin van de tachtigjarige oorlog.
[/column]
[column size=one_third position=last ]
Bronnen:
Dr. J. Scheerder – Stichting Gihonbron (2008) – De Beeldenstorm
MÜNSTER – In Münster is geloofsfanaticus Jan Beukels (27), alias Jantje van Leiden, ter dood gebracht. De leider van het zelf uitgeroepen Wederdoperrijk werd publiekelijk gemarteld en daarna geëxecuteerd.
Jan Beukels uit Zevenhoven was bijna een jaar de leider van Münster, dat sindsdien het ‘koninkrijk Sion’ werd genoemd. Het was een theocratische staat, gebaseerd op de tien geboden uit het Oude Testament.
De charismatische zanger en kleermaker was de opvolger van de Amsterdammer Jan Matthijs die twee jaar geleden van de Duitse bisschopstad Münster een bolwerk van de Wederdopers had weten te maken.
Gevangenis
Beukels zat voor zijn terechtstelling al ruim een half jaar in de gevangenis. Hij werd opgepakt na de val van Münster, nadat de stad ruim een jaar werd belegerd door Filips van Hessen en de verdreven bisschop Frans van Waldeck die de stad weer terug in handen wilden krijgen.
De kooien aan de Toren van de Sint Lambertikerk. Foto: Rüdiger Wölk, Wikimedia
In de afgelopen maanden werd Beukels getoond op meerdere plekken in de omgeving, deels als waarschuwing voor andere wederdopers.
Vanmorgen werd hij, samen met zijn rechterhand Berend Knipperdolling en assistent Berend Krechting op een schavot gemarteld en gedood. Hun lichamen hangen nu in kooien aan de Lambertikerk.
Wederdopers
Jan van Leiden trad drie jaar geleden officieel toe tot de wederdopers op de gebruikelijke manier, door zich te laten dopen. In de jaren ervoor werd hij bekend als een kleermaker en koopman.
Als koopman kwam Beukels in contact met de wederdorpers, doordat hij een preek hoorde van Bernhard Rottmann, tijdens een bezoek aan Münster.
Jan van Leiden, door Heinrich Aldegrever, 1536
Die stad werd langzamerhand hét bolwerk van de nieuwe beweging. Het geloof van wederdopers of Anabaptisten ontstond ruim tien jaar geleden in Zürich. Leden onderscheiden zich vooral doordat ze vinden dat je pas als volwassene gedoopt kan worden. Omdat veel kinderen al in een van de eerste levensjaren gedoopt worden, moeten ze ‘wedergedoopt’ worden.
Een van de volgelingen, Jan Matthijs, wist drie jaar geleden de macht te grijpen in Münster. Veel mensen waren in opstand gekomen tegen de rijkdom van de kerk. Vooral in Münster speelde dat omdat daar een bisschop zetelde. De opstand tegen de bisschop was zo’n succes, dat de Wederdopers de stad overnamen en een eigen koninkrijk uitriepen.
Jan Matthijs kwam al na een paar maanden om het leven. Hij had in een visioen gezien dat hij met een klein groepje soldaten de complete vijandelijke legermacht kon verslaan. Zijn poging mislukte.
Dictatuur
Als rechterhand van Jan Matthijs, trok Jan Beukels vervolgens alle macht naar zich toe. Hij liet zich een paar maanden later kronen tot Koning van het theocratische ‘Koninkrijk Sion’ en voerde drastische veranderingen door.
Beukels was ervan overtuigd dat het einde der tijden nabij was en dat Münster het ‘Nieuwe Jeruzalem’ zou zijn. Als voorbereiding op het Einde der Tijden werden alle boeken verbrand (met uitzondering van de bijbel), werd het geld afgeschaft en het gemeenschap van goederen ingevoerd. Ook werd polygamie toegestaan.
Jan van Leiden doopt een meisje tijdens het wederdoperskoninkrijk in Münster. Johan Karl Bähr, 1840
Omdat vrouwen veel vatbaarder bleken te zijn voor het geloof van de Wederdopers, waren er veel meer vrouwen dan mannen in de stad. Iedere vrouw die ten huwelijk werd gevraagd was wettelijk verplicht om te trouwen. Op die manier had Jan van Leiden 17 vrouwen.
Zijn eerste vrouw werd koningin Diriva van Haarlem. Diewertje Brouwersdochter, zoals de koningin echt heette, was eerder getrouwd met Jan Matthijs.
Op het overtreden van een van de tien geboden stond de doodstraf. Zo zou Beukels een van zijn eigen vrouwen persoonlijk hebben onthoofd, omdat ze van hem af wilde. En dat mag niet volgens het zevende gebod, vond Beukels.
Dit artikel gaat verder onder deze advertentie
Einde der wederdopers?
Of met de dood van de ‘koning der wederdopers’ er nu een einde gekomen is aan de beweging, is nog maar de vraag. In mei vorig jaar (een maand voor de val van Münster) probeerden wederdopers met geweld de macht over te nemen in Amsterdam.
Die revolutie mislukte, in tegenstelling tot Münster, omdat de lokale bevolking er niet achter stond. Verhalen over het schrikbewind van Jan Beukels zouden daarbij een grote rol hebben gespeeld.
Toch zijn er in delen van Europa nog steeds wederdopers actief, ook al worden ze door Keizer Karel V vervolgd.
Hoe ging het verder?
Na de vorming van de Republiek der Nederlanden kregen de dopers het wel iets makkelijker, maar veel was het niet. Ze werden gedoogd (net als katholieken en Joden).
In een latere periode schoven de dopersen meer op van de orthodoxe kant naar de vrijzinnige hoek. De doopsgezinde kerk kent relatief veel vrouwelijke voorgangers en zegenden de eerste homohuwelijken in.
Jan Beukels ging de geschiedenis in als Jan van Leiden. Zijn naam vindt je terug in het spreekwoord ‘zich ergen smet een jantje-van-leiden van afmaken’, wat erop neerkomt dat je je best niet doet. Eerder betekende het meer het maken van loze beloften.
Het lichaam van Jan Beukels heeft tot 1585 (!) in de kooi gehangen van de Lambertikerk als afschrikmiddel.
Het bovenstaande artikel is geschreven voor de Maand van de Geschiedenis van 2018. Het thema van dit jaar is Opstand. In dit geval komt een simpele koopman uit Leiden in opstand met zijn geloofsbroeders, maar het loopt verre van goed af.
LEIDEN – De kerktoren van de Pieterskerk in Leiden is ingestort. Dat gebeurde in de nacht van maandag op dinsdag. Doordat het in de nacht gebeurd raakte niemand gewond. De oorzaak van de instorting is niet duidelijk.
Van de kerktoren is niet veel meer over. Een deel van de muur staat nog overeind, maar de klok die bovenin de 70 tot 100 meter hoge toren hing, ligt aan stukken.
Gewaarschuwd
De instorting komt niet helemaal als een verrassing. Tijdens de mis vorige week zondag kwamen al grote stukken steen tijdens de dienst naar beneden zetten. Desalniettemin ging de dienst gewoon door.
Dit weekend verliep de dienst zonder noemenswaardige problemen. Gisteravond ging de pastoor gewoon slapen, om vervolgens wakker te worden van een oorverdovend lawaai. Balken van de toren lagen plots naast zijn bed.
Pieterskerk met Toren, ongesigneerd. Gemaakt rond 1515
Koning van de Zee
De toren van de grootste kerk van Leiden staat bekend als ‘Koning van de Zee’, omdat schippers bij Katwijk bij goed weer de kerktoren als navigatiepunt konden gebruiken.
De kerk wordt al sinds 1390 verbouwd en de toren werd een paar jaar later gebouwd. De afgelopen jaren zijn ook andere delen van de kerk aangepast.
Dit artikel gaat verder onder deze advertentie
Stad zonder kerktoren
Leiden moet het voorlopig doen zonder opvallende kerktoren. De toren van de Pieterskerk is ingestort en de andere grote kerk van Leiden, de Sint Pancraskerk op het Hoge Land, heeft een klokkentoren die niet boven de rest van de kerk uitkomt. Er steekt wel een heel klein torentje boven de kerk uit, maar die valt nauwelijks op.
Er waren wel plannen om de Sint Pancraskerk een grote kerktoren te geven, maar geldgebrek door inflatie en de teloorgang van de lakenhandel speelden de bouw parten.
Toekomstplannen
Het is daarom onduidelijk wat er met de kerktoren gaat gebeuren. De kans is groot dat ook het huidige kerkbestuur te maken gaat krijgen met geldgebrek. Bovendien is de verbouwing van de kerk nog steeds niet afgerond.
Hoe ging het verder?
De bouw van de kerk was pas in 1565 afgerond. De laatste resten van de kerktoren (de sloop van de oostmuur) werden in 1540 pas verwijderd. De kerktoren kwam nooit meer terug.
De instorting van de kerktoren zorgde ervoor dat de plannen voor de verbouwing werden aangepast. Het schip werd verlengd tot aan de huidige westgevel, de plek waar de toren had gestaan. Delen van de ingestortte kerktoren werden opnieuw gebruikt in de verbouwing.
De restanten van de klokken werden omgesmolten tot een grote klok met een diameter van 1,81 meter: de Sint Salvatorklok.
Pieterskerk (1698)
Op het Pieterskerkhof werd een klokkenstoel neergezet, een houten stellage met meerdere klokken. De Kloksteeg is daar nog steeds naar vernoemd. De klokkenstoel verdween in 1745, omdat het in slechte staat was. De klok werd omgesmolten. Met de opbrengst werd de kerk gerepareerd.
